Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

7. Elementos etimolóxicos
284
Martín Sarmiento
352
¿E que sucede con isto? Que lles usurpan catro anos da súa
máis florida idade en esquecer a súa lingua nativa e aínda aborrecela,
e en non aprender nin latín, nin castelán. Non o castelán,
pois ningún soubo castelán pola Arte de Nebrixa; e os galegos
que non viron tal Arte falan e escriben mellor o castelán ca moitos
casteláns naturais. [353] Os nenos galegos tampouco non
aprenderán o latín pola Arte de Nebrixa, pois non saben lingua
ningunha que sexa intermedia para a correspondencia do latín.
Non a galega, pois xa está esquecida, non a castelá, pois aínda
non está aprendida. Pola contra, exercitados os nenos galegos na
Arte da súa lingua nativa, e co latín correspondente, habilitaranse
moitísimo en penetrar a súa lingua e a castelá, e en breve tempo
estudiarán a lingua latina. E co mesmo método verán como cousa
fácil a lingua italiana e a lingua francesa (non digo para falalas,
mais para entendelas). Velaquí o grande paradoxo de que un
neno galego se poida facer cargo dos principios fundamentais de
cinco linguas, e en breve tempo; cando en catro ou cinco anos
non se pode facer cargo de ningunha. Espero evidenciala ó que
quixer poñer atención ó que aquí diga.
[7.4]
[O DICCIONARIO ETIMOLÓXICO DAS LINGUAS ROMANCES]
354
De catro modos poderán coordinarse as voces latinas.
Primeiro, polo alfabeto en lexicóns, diccionarios e vocabularios
—este modo é o máis doado, pronto e universal, pero é
o menos instructivo—. O segundo é por clases de cousas en
nomenclátores, onomásticos e índices —este modo instrúe
moito porque se ven as cousas todas xuntas—. O terceiro é o
que usou Nicolás Peroto na súa Cornucopia, pois sen saír do
Comento do libro primeiro de Marcial, a cada palabra pon
todos os derivados dela7 . [355] O cuarto modo de coordinar
7. “Peroto, Nicolás. Cornucopia, ou Diccionario Latino sacado e composto
das raíces latinas que se atopan no Libro 1º de Marcial; e comentario seu
Martín Sarmiento 7. Elementos etimolóxicos
as voces e raíces latinas coido que é da miña invención, pois
non vin autor que o usase para o fin a que o aplicarei. Hai
libro de raíces gregas, hai libro de raíces hebreas, etc., pero
non vin libro de raíces etimolóxicas, nin diccionario que as
conteña, para facilitar a pescuda de etimoloxías de moitas
voces galegas, castelás, portuguesas, italianas e francesas. E
este diccionario será a clave fundamental para pechar a boca
a todos os antietimoloxistas.
356
Tómese o Calepino de sete linguas que aumentou Jacob
Facciolati, e ben común, pois supoño que é o máis completo
de voces latinas. Debe repasarse desde o A ata o Z lendo
todas as voces. En papel á parte deben irse colocando todas
as voces latinas que, ou como soan ou cunha lixeira inflexión,
pero gardando sempre unha constante analoxía etimolóxica,
se conservan ou conservaron, no castelán puro ou no puro
galego, e por incidencia, que tamén se conservan no dialecto
francés e italiano e noutros dialectos provinciais, e que por
acaso se conservan tamén en linguas estrañas que non son
dialectos da latina. [357] De todas as voces latinas de Facciolati
formou catro clases: primeira, das que nin canto á voz nin a
significado se conservan en dialectos. Segunda, das que non
se conservan canto á voz, pero si canto ó significado. Terceira,
das que se conservan canto á voz, como soan, e canto ó significado
fixo. E cuarta, que conservándose canto ó fixo significado,
só se conservan canto o material da voz latina con
algunha alteración de tales e tales letras. Exemplo da terceira
clase: como sol, lúa, estrelas, auga, viño, etc. [358] Pero as
voces da clase cuarta son o obxecto das etimoloxías, como:
latín = castelán = galego = italiano = francés: merula = mirlo =
merlo = merlo = merle; propago = provena = probaixa = provana
= provin. Con estas voces van as que quedan postas nos
sobre o Proemio de Plinio; ó comezo está Salustio comentado por Lorenzo
Valla. Venecia, 1493”.
285