Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

7. Elementos etimolóxicos
276
Martín Sarmiento
entender que saben moitas: teñen un libriño impreso que é
un Onomasticon no cal están divididas por clases e en columnas
todas as voces que significan as cousas máis comúns
e triviais que adoitan ocorrer nos camiños, pousadas e conversas,
con algunhas frases vulgares. Eu teño un en oito linguas
vivas 3 .
16
As linguas mortas son as que xa non se falan, pero se
falaron antigamente. Esas só se conservan nos libros e por
eles se teñen que estudiar, como a latina, grega, hebrea, caldea,
siria, etc., e aínda a arábiga literal do Alcorán, Avicena,
etc. Canto as linguas vivas son copiosas de voces, tanto son
diminutas delas as linguas mortas. As linguas mortas están
reducidas en lexicóns e diccionarios, para as linguas vivas
non hai vocabularios que abonden. Non baterei con moitas
voces de pura latinidade das que non ache ou poida achar
explicación nos meus libros. Pola contra, cada día leo e sinto
voces castelás das que non podo achar explicación nos
libros, nin ma saben dar os mesmos que as falan. ¿E que
farei nese caso? [17] Ese caso, repetido, é o que naturalmente
me obrigou a recorrer ó estudio das etimoloxías das voces
castelás. Con máis razón debo dicir o mesmo das voces galegas
que se len nos instrumentos antigos en galego e das
voces soltas que oín da lingua viva en Galicia, pois nin
unhas nin outras entendín senón ó aire. A razón é palmar.
Para as voces castelás hai moitos libros de gramática e moitos
diccionarios que me poidan dar algunha luz. Pero para
as voces galegas nin hai libros nin gramáticas que ma dean.
¿E que recurso queda neste caso? Non hai outro senón acudir
ó estudio das etimoloxías das voces galegas puras. Se ese
estudio é árido, seco, espiñento, desagradable e esgrevio, e
falsamente arbitrario para os que o aborrecen, eu penso
doutro xeito.
3. Trátase do Calepino en sete linguas. Véxase texto 5, § 92, en nota.
Martín Sarmiento 7. Elementos etimolóxicos
18
Non entro en cando comezaron a formarse os dous dialectos,
galego e castelán, nin tampouco en cando comezaron a
falarse, como destetados xa da súa nai e matriz, a lingua latina.
Abonda para o caso saber cando se comezaron a escribir.
Nin do un nin do outro se atopou, ata agora, escrito ningún
fidedigno anterior ó século XII, e os que se acharen serán un
chapurreado de mal latín e peor vulgar. Ó século XIII, pois,
debe reducirse a época de escribir os vulgares castelán e galego,
e aínda en tempo de san Fernando son comúns os instrumentos
medio en latín e medio en vulgar. [19] Os galegos
conservaron o costume de escribir os seus instrumentos públicos
e privados no vulgar galego ata Carlos V, pero canto a
falar ese mesmo vulgar idioma, proseguiron ata hoxe falándoo
en toda Galicia. Isto trouxo a grande utilidade de que o dialecto
se conservase, e se conserve, purísimo, e aumentase
moito sen pasar a idioma heteroxéneo, como lle pasou ó castelán,
precisamente porque se escribe. Teño observado que as
linguas vulgares que soamente se falan e non se escriben son
case eternas, inmutables, e que cada día aumentan máis e
máis, conservando sempre o carácter privativo da lingua. Quero
dicir que as voces que incrementan non son estrañas mais
derivadas das mesmas raíces da lingua, segundo as leis e analoxía
dela mesma, sen conexión con lingua estraña.
20
Pola contra, a lingua que se escribe cada día vai perdendo
máis e máis as súas voces puras e primitivas e só se acrecenta
de voces estrañas e exóticas que xamais foron nin serán
da lingua e que ninguén do pobo as entenderá. Isto explícase
porque os que escriben procuran acomodarse á linguaxe e
voces dos libros, abandonando as voces puras da lingua que
saben, entenden e falan os vulgares desde tempo inmemorial,
de maneira que hai dúas linguas castelás: unha, a provincial e
das xentes, que é homoxénea e metódica, e outra, a dos
277