Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

7. Elementos etimolóxicos
272
Martín Sarmiento
aínda que me informaban do significado en xeral. Cansado
de preguntar a quen non me sabía responder, determinei
responderme a min mesmo consultando libros para o material
da voz e para o formal do significado.
5
Para todo teño libros abondos, xa de linguas mortas,
xa de linguas vivas, xa de todo xénero de erudición: pasan
de seis mil cincocentos tomos. E non tomarei a mal que
algúns me apliquen a oración de Luciano: Adversus indoctum,
et libros multos ementem1 . Ben certo é que o posuír
unha chea de libros nin proba ciencia nin erudición. Pero
máis certo é que o non ter ningún libro é proba de iletrado.
A literatura que vai xogar nestes Elementos etimolóxicos é
moi superficial. O fondo vai ser unha condenada combinación
das letras. Para isto non cómpre saber linguas senón a
vulgar e o latín con extensión.
6
Por brincar formei, daquela, unhas etimoloxías dalgunhas
voces castelás. E o gusto que me deu este inocente estudio
fixo que escribise un Vocabulario castellano para o meu
goberno, tendo mentes de engadirlle cada día máis e máis pregos
nos cales había moitas etimoloxías curiosas2 . Con ese exercicio
e coa observación de apalpar as varias e diferentes
alteracións e transmutacións dunhas letras noutras, pareceume
que se podería formar uns elementos que puidesen servir de
norma para os que se quixesen dedicar ó estudio das etimoloxías
das voces castelás soas, pois aínda non matinara na lingua
galega. En trinta e cinco anos que faltaba de Galicia a penas
estivera tres meses naquel Reino e case me era xa descoñecido
1. ‘Contra o ignorante e o que merca moitos libros’.
2. Refírese ós seus escritos Conxecturas para establecer algunhas etimoloxías
de voces castelás por alfabeto e Estromaton ou tapiz da lingua castelá,
ambos de 1730.
Martín Sarmiento 7. Elementos etimolóxicos
o idioma galego, e só lembraba en confuso das voces que
mamara. [7] O ano de 1745, ano do xubileo de Santiago, ofrecéuseme
facer unha xornada a Pontevedra a recrearme en
compaña dos meus irmáns e parentes e a pasear por Galicia.
Andei moito por aquel Reino, pero sempre coa pena na man
para apuntar todos os lugares e todas as voces e frases galegas
conforme as ía escoitando, e aínda moitas voces galegas antigas
escritas en instrumentos galegos medievais como as ía lendo.
E sobre todo moitos nomes galegos dos mixtos da Historia
Natural e en especial dos vexetais, peixes, cunchas, etc.,
segundo os ía collendo e comendo. Á volta deses nomes recollín
tamén as súas propiedades e virtudes.
8
Tornei a Madrid cargado de apuntamentos e materiais de
voces puras galegas, vulgares e triviais, significativas de cousas
do uso común e de artes e cousas artificiais e de nomes dos
mixtos da Historia Natural. Emborranchei algúns cadernos de
papel con eses preciosos borróns, de maneira que se antes
vivía remoto da lingua galega, de regreso a Madrid atopeime
fecundado de infindas voces galegas, sen cargar a man á sintaxe
—a sintaxe non fai nin padece para pescudar a orixe e etimoloxía
dunha voz solta—. E agora cesará a admiración de
que non sabendo eu linguas, dese en falar de etimoloxías. [9]
Despois, o ano de 1754, voltei a Galicia a divertirme, e demorei
alí dezaoito meses, decote ocupado no mesmo exercicio
do ano 45. Axuntei infindos materiais máis, así de voces puras
galegas coma de nomes dos mixtos da Historia Natural, non
só que se falan e usan en Pontevedra, v. g., ou noutro lugar
determinado, senón tamén os que se falan e usan en diferentes
países de Galicia, aínda que escollín o territorio de Pontevedra
para fixar alí o fondo da lingua vulgar galega. Isto
porque alí fixen a maior demora da miña estadía e pateei a
palmos todo o terreo e porque alí rexistrei e lin moitos instrumentos
antigos dos arquivos.
273