Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
254
Martín Sarmiento
ña. Alí hai moitos de Galicia e en partes hai crítica dalgúns.
Gándara en folio e en cuarto é máis necesario 55 . Poderán terse
léndoos con crítica. Sota, Príncipes de Asturias 56 , é un conto,
pero son útiles os instrumentos que cita ó último. Todo o de
don Luís Salazar debe terse 57 , porque na Casa de Lara pon os
instrumentos xustificativos. E abonde o dito para a cautela.
715
Aínda falta outra cousa e é que ningún xenealoxista portugués
se debe acreditar nin ler, a non ser para impugnalo con
desprezo, ben merecido pola súa ingratitude e polas portentosas
e fantásticas mentiras con que enzoufan o papel. A ese fin
debe comprarse a calquera custa a citada Corografia portuguesa
de Carvalho. Tómese o tomo primeiro, que todo é de Entre
Douro e Miño, léase de verbo ad verbum e con pena na man.
[716] Sáquense nun caderno todos os lugares, apelidos e os
que el chama soares. Despois farase un índice alfabético universal
de todos para citar e poder gobernarse. Feito ese, compárese
co índice alfabético universal dos lugares, apelidos e
soares de Galicia. Nesa comparanza debe exercer Alethophilo
toda a súa crítica, sen faltar á verdade nin nun punto. Terá presentes
as seguintes regras xerais de crítica.
717
Primeira: sempre que hai un apelido mesmo en Portugal
e no centro de Galicia, e ese apelido non se atopa no texto
do conde don Pedro, ese apelido pasou de Galicia. Segunda:
sempre que o hai tamén no conde don Pedro, cotexe a maior
antigüidade deses dous apelidos, e se hai máis antiga memo-
55. “Gandara, Fr. Phelipe de la. Nobiliario, Armas y Historia de Galicia.
Madrid, 1677.”
56. “Sota, Fr. Francisco. Chrónica de los Principes de Asturias y
Cantabria. Madrid, 1681.”
57. “Salazar y Castro, D. Luys. Casa de Lara. Madrid, 1694 e 1696. Do
mesmo, Casas de Austria y Baviera, y sus enlazes. Madrid, 1689.”
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
ria do en Galicia, de Galicia pasou a Portugal o do conde don
Pedro. Terceira: sempre que houber dúbida, vótese por regra
xeral que pasou a Portugal o de Galicia e non ó contrario. [718]
Cuarta: sempre que se atope en Portugal un lugar ou poboación
e que no centro de Galicia hai outra poboación co mesmo
nome, a poboación de Portugal é poboación de galegos e non
ó contrario. É palmar, pois os portugueses xamais poboaron en
Galicia e os galegos, segundo ían liberando Portugal de mouros,
ían poboando o país de galegos, de apelidos e dos nomes
de lugares que deixaban no seu país. Isto fixeron os españois
na América e non ó contrario, e o mesmo fixeron os portugueses
nas súas conquistas ultramarinas.
719
Quinta: sempre que en Portugal houber algún apelido
que se tomou dalgún lugar e ese lugar non o hai en Portugal,
pero si en Galicia, vótese que ese apelido, aínda que non o
haxa en Galicia, de Galicia pasou a Portugal. É moi crible que
hoxe suceda o mesmo cos milleiros de galegos que pasan a
Portugal, pois, aínda que non pasan como conquistadores,
son infindos os que casan e quedan en Portugal. Sexa un
Pedro Fernández, natural, v. g., de Cándoas. Este no seu
lugar só se chamaba Pedro Fernández, e en Portugal para distinguirse
doutros Pedro Fernández, tomará o apelido de Cándoas.
Co tempo será Cándoas apelido en Portugal e non
obstante que en Galicia non creo que haxa apelido de Cándoas,
o apelido Cándoas en Portugal será apelido que pasou
alá de Galicia por razón do lugar. [720] Sexta: sempre que no
centro de Galicia se use unha voz galega e que se use tamén
en libros portugueses, esa voz pasou de Galicia a Portugal.
Por esta razon as voces mixiriqueiro, mágoa, saudade, aínda
que se usan en Portugal, son primitivas galegas. Duarte
Nunes pondera tanto a súa voz mixiriqueiro por antiga e
especialísima portuguesa que di que non se lle sabe a orixe.
Eu digo que é latina e despois pasou a ser galega. Teño
materiais para escribir un prego sobre a voz mixiriqueiro que
255