Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
pola súa nai é da casa tal. Está casado con Dna. N, que veu
da casa tal e que tal día, mes e ano, naceu en tal lugar e se
bautizou en tal pía. Casaron tal día, mes e ano. [710] Teñen,
por acaso, dous fillos e dúas fillas. O primoxénito chámase N
e naceu en tal día, mes e ano en tal lugar e bautizouse en tal
pía. Dígase o mesmo dos outros fillos. Se algún está casado,
dígase cándo e en qué casa. E dígase se algún segue a Igrexa,
as armas, as letras ou o político. Canto a persoas non debe
haber máis pescuda, pero poderá dicirse se os pais do dono
viven ou non e cándo morreron, e os nacementos e mortes
do pai e da nai da muller.
711
Apúntese se ten o dono algunha xurisdicción e algunha
presentación de peza eclesiástica e se ten algún emprego
hereditario ou vitalicio. Se nas paredes da casa houber algún
escudo de armas dirá Alethophilo ó seu amanuense que o
debuxe en menor, e se son difíciles os obxectos, pregunte e
apunte a resposta, sexa certa ou non. ¿Quen dubida de que
se de cincuenta en cincuenta anos se fixese unha igual descrición
das casas ilustres de Galicia, non podería calquera formar
e ter unhas certas e fixas xenealoxías de todas elas? Tal
vez un señor herdou moitas casas e algunhas só están con
caseiros. Non importa. Poñerase o sitio da casa, e se hai armas,
e no demais remitirase á casa onde habita o dono. [712]
Advirto que para poñer a descrición dunha casa cómpre que
haxa morgado tal, xurisdicción e presentación ou todas tres
cousas, ou dúas, ou unha cando menos. Os que chaman morgados
e só son pequenos vínculos ou melloras non son deste
asunto de casas. Diso, outro poderá facer un catálogo ó seu
tempo que tamén terá utilidade.
713
Despois de que Alethophilo volva á súa casa, xa pensará
en mercar libros de xenealoxías e brasóns. O primeiro que
252
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
debe ter é o Nobiliario do conde don Pedro 48 coas notas de
Faría, Lavaña, Montebelo, etc. Molina, Descripción de Galicia
49 , debe terse, pero debe lerse no asunto con moita reserva.
O bispo don Servando, que só anda manuscrito con
Seguin 50 , nin se debe ter nin ler, e se se tiver, sexa para saber
a orixe de mil fábulas e andrómenas. Os dous tomos do
Nobiliario de Haro non son malos, pero xa non se lle dá creto
nos tribunais. Vasco da Ponte, que escribiu en galego,
debe terse; como así mesmo Gerónimo da Ponte e Argote de
Molina 51 . Nada do de Pellicer 52 e Rodrigo Méndez de Silva 53 ,
que escribiron fundados en don Servando e nos cronicóns e
así todo vai en falso.
714
Será do caso que Alethophilo teña o citado xa Franckenau54
para que conte os 1.490 escritos de xenealoxías de Espa-
48. Livro de Linhagens do conde don Pedro, compilado por Pedro Afonso,
fillo bastardo do rei don Denís, probablemente entre 1340 e 1344. Véxase
nota 7 do texto 3.
49. “Molina, Luys. Descripción de Galicia, en verso de arte maior e con
comento del. Mondoñedo, 1550”. Téñase en conta que o verdadeiro nome
do autor non é o que dá Sarmiento na referencia que acabamos de citar,
mais Bartolomé Sagrario de Molina.
50. O Cronicón de Don Servando é unha falsificación feita en Galicia no
século XVII, por mor de enaltecer os antecesores de determinadas familias
nobres do país.
51. Vasco da Ponte, cronista galego que viviu nos finais do século XV e
os comezos do seguinte, é autor dunha Relación dalgunhas casas e liñaxes
do Reino de Galicia (c. 1534), un nobiliario que se converteu en fonte de
consulta para os xenealoxistas posteriores. Para Argote de Molina, véxase
nota 3 do texto 3.
52. Joseph Pellicer de Tovar, cronista maior de Filipe IV, é un famoso
historiador e xenealoxista, autor entre outras obras do Memorial de la casa y
servicios de Don Joseph de Saavedra (1647), onde dá creto ós falsos cronicóns
que tanto aborrecía Sarmiento, e concretamente ó de Don Servando, que lle
debe a este autor, en boa parte, a súa difusión.
53. “Méndez de Silva, Rodrigo. Poblacion de España; y el Catálogo Real.
Madrid, 1645.”
54. “Franckenau, Gerhardo Ernesto. Bibliotheca Hispanica Heraldica de
los Genealogistas. Lypsiae, 1724.”
253