Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
de papel sobre a mesa, ou con seis cadernos distintos cos
seus rótulos ó principio, v. g.:
Primeiro caderno, para a lingua latina, galega e castelá e
etimoloxías.
Segundo caderno, para cousas de Xeografía e correspondencia
dos lugares antigos cos de hoxe.
Terceiro caderno, para cousas da Historia Natural e Botánica,
segundo as voces.
Cuarto caderno, para todo xénero de filiacións de reis,
señores, particulares e sucesións de empregos, e sobre fórmulas
ou costumes singulares.
Quinto caderno, para todo xénero de inscricións, moedas,
pesos, medidas, datas, épocas, etc.
Sexto caderno, para apuntar todas as persoas que asinan
no instrumento e cos seus oficios, distinguindo os góticos dos
latinos.
704
¿Quen acreditaría que dun vello instrumento antigo, que
se despreza ou se mira como cousa estéril, poderán tirarse as
utilidades expostas nos seis cadernos e outras que se deducen
delas? Pois así é, e eu falo por experiencia. Deste xeito,
o primeiro coidado será recoller, ou mercándoos ou pedíndoos
emprestados, todos os libros impresos que teñen á letra
algún instrumento antigo que toque a Galicia; todos, todos
deben lerse de verbo ad verbum e extractarse nos seis cadernos,
numerando os instrumentos, poñendo a data e citando
o autor que os imprimiu á letra. [705] Decátome de que non
será doado ver, ler e extractar moitos instrumentos antigos
que aínda se conservan manuscritos nos arquivos pola moita
reserva dos seus donos. Pero se saben estes que Alethophilo
é temeroso de Deus e que o seu asunto é tan santo e tan
bo e tan útil para o Reino de Galicia, é natural que os manifesten
para copialos e despois poderá extractalos na súa
casa. Estando presente o dono, ou cousa súa, ó tempo da
250
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
copia, non debe haber desconfianza ningunha. Deben preferirse
os instrumentos góticos e os de seiscentos anos a esta
parte que aínda están case esquecidos nos arquivos de catedrais
e mosteiros.
706
Despois de que Alethophilo faga unhas grandes coleccións
de todo o dito, volverá facer xeiras repasando todos os
perfís do Reino de Galicia e penetrando polo centro ós trinta
e dous rumbos á súa disposición. Estas viaxes que xa o collerán
tan instruído, servirán para rectificar as xornadas pasadas
e as cousas que notara nelas, procurando aumentar o número
de voces galegas de sitios xeográficos, das cousas e voces da
Historia Natural e da Botánica, das inscricións, epitafios, moedas,
etc. [707] Pero o fin principal debe ser o repasar todas as
casas que hai en Galicia e que son como soares das familias
que todos supoñen ser notoriamente nobres e ilustres. Para
isto terá cadernos á parte e neles irá describindo como as for
repasando nas súas viaxes, sen meterse en gradualas nin en
dar preferencia a unhas casas sobre outras, para evitar todo
xénero de queixas. E para evitar as mesmas se despois saíren
todas nun escrito, colocaranse, ou polo alfabeto, ou por orde
dos arciprestados, seguindo o fío xeográfico.
708
O que Alethophilo, posto no sitio da casa ilustre, debe
apuntar, reducirase unicamente a este exemplo que lle poderá
servir de modelo, e daquela abondará deterse unha hora en
cada sitio para cumprir a súa comisión. [709] Por vía de exemplo,
en tal bispado, no arciprestado N e na freguesía N, está a
casa tal, preto do río ou monte tal. O que a posúe chámase
Dn. N, que tal día, mes e ano, naceu ou se bautizou en tal
pía. É fillo de Dn. N, que naceu en tal parte, tal día, mes e
ano, e se bautizou en tal pía, e de Dna. N, que naceu tal día,
mes e ano, en tal lugar, e se bautizou en tal pía. O dito dono
251