Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
248
Martín Sarmiento
súa Historia de Tuy 40 , e en fin canto escribiu Sandoval e a
Chrónica de Yepes 41 . Despois debe mercar a Historia do arcebispo
don Rodrigo (e se atopase a Hispania Ilustrata) 42 e a
Chronica General de España de don Afonso o Sabio 43 . Sobre
todo deben mercarse todas as crónicas reais seguidas e as historias
das ordes militares. [699] Son indispensables Morales 44 ,
Garibay 45 , Mariana 46 , etc., e os poucos que hai para a historia
de Galicia. Son precisos libros de Xeografía, pero como hai
tan pouco para España, e tan nada para Galicia, mercaranse
os xeógrafos xerais. O propio digo da Historia Natural e da
Botánica. Outrosí, dos libros de inscricións e moedas. Polo
mesmo que Galicia non ten libros para o dito, debe ser o
asunto de Alethophilo que os teña. Unicamente co traballo que
propoño, conseguiranse materiais dunha vez para todo.
700
A pouco custo despois poderá saír unha Arte e Diccionario
da lingua galega cun Etimolóxico que reduza case todas
as súas voces ó latín. Poderá saír unha Descrición xeográfica
de todo o Reino de Galicia, sen omitir o máis mínimo recun-
40. “Sandoval, frei Prudencio. Catálogo dos bispos de Pamplona. Pamplona,
1614; Antigüedad de la Ciudad y Iglesia de Tuy. Braga, 1610”.
41. “Yepes, Antonio de. Chronica General de San Benito. Hyrache, 1609.”
42. “Don Rodrigo, arcebispo de Toledo. Historia latina, en nove libros, e
un dos ostrogodos, suevos, vándalos selingos, etc.”
43. “Chrónica General de España que mandou compor don Afonso o
Sabio, e deu a lume Florián Docampo, enteira. Valladolid, 1604”.
44. Pode referirse a Viage de Ambrosio de Morales, por orden del Rey D.
Phelipe II a los Reynos de Leon y Galicia y Principado de Asturias (realizada en
1572-73, publicada só en 1765 por Henrique Flórez, historiador amigo de Sarmiento),
ou máis probablemente á obra Las antigüedades de las ciudades de
España (1575), ou á continuación que Morales, cronista rexio, compuxo para
a Crónica General de España de Florián Docampo (véxase nota anterior).
45. “Garibay, Esteban de. Compendio de las Crónicas de España, 40
libros. Barcelona, 1628.”
46. “Mariana, P. Juan. 20 libros de la Historia de España, en latín. Toledo,
1592. Os seus 30 libros de la Historia de España asta 1515, e mailo Sumario,
asta 1621, en castelán. León (de Francia), 1719.”
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
cho. Poderá saír unha Historia natural de todo canto Deus
cría en Galicia. Asemade, á parte, outro libro de todo canto
vexetal, natural ou estraño, cría e fructifica en Galicia, sen
mendigar doutras nacións. Poderá formarse un mediano
tomo das inscricións e antigüidades que aínda se conservan
en Galicia e das moedas ou medallas que foron a parar alí
por acaso. Cada un deses cinco tomos formados sobre a proposta
instrucción sería un tesouro. [701] Aínda falta outro
tesouro, e é o que despois do dito se poderá formar das fixas
e certas xenealoxías de Galicia. Dos apelidos e da súa orixe,
das súas armas e brasóns rectificados e dalgúns puntos históricos
máis singulares, así seculares como eclesiásticos. Asunto
é este para o cal abonda un só Alethophilo. Pero non me
opoño a que en Galicia haxa unha ducia de Alethophilos
espallados, ou que unidos nalgunha parte como en Academia
traballen sobre uns mesmos principios e o mesmo fin. É verdade
que non estou ben con isto de que moitos entendementos
se alisten nunha confraría. [702] O padre Bluteau
escribiu en por si os dez tomos en folio do seu Vocabulario,
ademais doutros catro tomos en folio a outros asuntos. Obra
que sae de moitas mans e de moitos entendementos é un
queixo de sesenta leites. Non pode haber nela a desexada
consecuencia. Isto vese no Diccionario de Moréry 47 e noutras
compilacións ás que concorreron moitos.
703
Xa é tempo de instruír a Alethophilo para que se forneza
de materiais próximos para escribir algo sobre xenealoxías e
apelidos. En dous ou tres anos ten que ser a súa principal
lectura de todo xénero de instrumentos antigos, xa impresos,
xa manuscritos; todos os instrumentos que Yepes saca ós
apéndices e que pertencen a Galicia deben lerse de verbo ad
verbum con moita reflexión e coa pena na man e un caderno
47. “Moréry, Luis. Diccionario histórico, en francés, 6 tomos. Paris, 1732,
e dous do suplemento de 1735.”
249