Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
círculo que aquel mar bravísimo fixo socavando a terra. No
terreo deste semicírculo descubríronse oito ou nove sepulcros
a pulos do mar, que sacou os ósos e os fixo aboiar. [686] Estiven
na Lanzada cando xa se descubriran eses sepulcros, pero
por non estar certo do sitio e porque coidei que estaban cara
a Vilalonga, vinme sen facer observación ningunha, o que
sentín moito. Os que viron aboiar os ósos e como saíron do
profundo da terra foron pouco curiosos. O sitio está afastadísimo
de casa ningunha, excepto a ermida. O mar é bravísimo
e bate contra o sitio. ¿Non será fatuidade crer que se o mar
chegaba alí, alí se poñerían sepulcros? Logo é crible que o
mar estaba distante de alí, e que acaso por alí habería algún
lugar ou cidade. O sitio non pode ser máis acaído. E estou
inclinado a crer que cara alí estaba a cidade Lambriaca que
trae Pomponio Mela e non aparece.
687
Despois dos montes, etc., cómpre procurar inscricións nas
pontes, e debo advertir aquí que non só se deben buscar
nas paredes ou pedras verticais, mais tamén nas horizontais
que fan o bordo. Na ponte de Pedre sobre o río Lérez, na
ponte A Broes e na ponte de San Salvador da Arnoia notei
que no lombo do bordo había letras ó longo e que por estar o
bordo cheo de carrizo non me puiden parar a xuntalas e lelas.
Isto proba que ese sería o costume cara ós ditos países e
poderá servir a advertencia para rexistrar as pontes polo lombo
do bordo. [688] Ó entrar nos lugares murados adoita haber
inscricións, e estas acostuman estar sobre as portas. Nos lugares
que foron antigos e despois viñeron a ser aldeas, áchanse
inscricións nas paredes das casas, ou descontinuadas ou enteiras;
nas cercas e muros das viñas, hortas ou herdades que se
fixeron con pedras sacadas de edificios antigos. Disto hai moito
en Galicia e algo vin. E nisto apálpase a pouca curiosidade
dos galegos antigos, que deixaron perder, ou quixeron que se
desprezasen as antigüidades do seu país.
244
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
689
Non se deben omitir as igrexas rurais e as vellas ermidas
porque nelas adoitan acharse letreiros. Nunha rural que está en
Moldes, xunta Pontevedra, vin, lin e copiei unha inscrición
en memoria de que Pedro Bigili, famulus Dei, comezara aquela
igrexa. Non ten data, pero polo menos é do século XI. Nótese
xa aquí a familia Bigil e se será a mesma que a de Vigil, nobilísima.
Bigili non é o mesmo que o latín Vigil, senón que é terminación
gótica, como Leovigildo. Polos arredores da dita
igrexa rural, e que foi parroquia, consérvase hoxe a familia do
apelido Novigil ou Nobigil, moi pobre. Coido que Novigil é o
mesmo que o patronímico de Leovigildi, mudado o L en N.
[690] As igrexas parroquiais das aldeas teñen polo común
algúns letreiros, ou na porta, ou na capela maior, ou nalgún
sepulcro. Así mesmo hai letreiros nos bordos das campás, nas
cruces, nos cálices, etc., e aínda nos ferros para facer as hostias.
Todo debe recollerse e todo debe copiarse, pois todo vai
servir. Sobre todo o letreiro que tivese data. No antigo había
arredor das igrexas grandes sepulcros de pedras ós cales cara a
Ferrol chaman sartegos. Se tiveren letras, copiaranse.
691
Os mosteiros de monacais están polo común en despoboados.
Eses abundan de inscricións en patios, claustros,
igrexas, capelas, etc. Non faltará algún monxe que as sinale a
Alethophilo co dedo. Pero el mesmo debe copialas pola súa
mesma man, despois de lidas e remedando os caracteres o
mellor que puidese. A ese fin levará sempre canda el un amanuense
galego que saiba latín, que escriba ben e que saiba
debuxar e copiar figuras máis que medianamente. Este amanuense
poderá servir infindo para a Historia Natural e para as
antigallas. [692] Nas vilas e lugares populosos deben buscarse
as inscricións nos conventos, nas igrexas e nos edificios
públicos. Os epitafios son de moita consideración, pois adoitan
dar noticia da persoa, da filiación, do emprego e da data
245