Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
toria Natural respectiva a Galicia e da Botánica respectiva ó
mesmo reino, debe dedicarse a recoller as antigüidades que
aínda se conservan en Galicia, tanto en pedras coma en
metais. En Galicia non se acuñaron moedas romanas nin góticas
e así as que se atoparen foron alí doutras partes. Moedas
castelás e portuguesas acharanse moitas, recóllanse as que se
puidesen, aínda que sexa mercándoas a outros, e se se sabe
o sitio onde algunhas se descubriron, póñase á parte coa nota
do sitio onde se atoparon e en qué tempo. [680] En materia
de inscricións hai moito que recoller e sobre isto debe poñerse
especialísimo coidado e debe facerse singular estudio. En
Galicia, polo pouco que alí teño visto, hai inscricións de
todos os tempos. Hai inscricións romanas purísimas. Hainas
do tempo da decadencia do Imperio. Hainas suevas e góticas,
anteriores á perda de España. Hai moitas anteriores ó ano mil
e moitas máis posteriores a ese tempo, ata que rematou o carácter
gótico, todas en latín. Hai moitísimas latinas con caracteres
casteláns ou franceses. Hai infindas en lingua galega e
son sen número as que hai modernas, desde 1500, en lingua
castelá.
681
É fatuidade crer que en Galicia hai inscricións arábigas
ou hebreas, pero non dubido de que se acharán algunhas
con caracteres descoñecidos ou sumamente revirados. No
cimeterio que está en San Vicente do Grove, no promontorio
do Grove, hai media ducia de caracteres clarísimos, pero non
sei a que idioma pertencen. Teño oído que dentro no cóncavo
do famoso monte do Pindo, que está emparellado co
cabo de Fisterra, había moitos letreiros moi antigos. Aínda
que pasei á vista non se me proporciounou entrar dentro.
[682] Pero informarei aquí a Alethophilo dos sitios onde
poderá sospeitar que hai inscricións. Nos montes e castros
elevados que rematan en puntas de rochedo adoitan atoparse
letreiros, ou por razón dun antigo sepulcro, ou dalgún
antigo castelo, ou para denotar que era o termo ou marco de
242
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
dúas ou tres xurisdiccións distintas, ou das poboacións diversas
dos antigos xentís.
683
Nos campos e serras onde os romanos queimaban os
cadáveres adoitan atoparse como unhas lombas de terra con
algunhas pedras por remate. A estes montes como medas,
uns chaman castros e o máis común é chamalos mámoas. A
súa orixe é de mamma, mamula, mámoa á galega. E todo
porque teñen a figura dunha teta. Outros chámanas minas
porque cren que dentro hai tesouros. Ó ir de Carreira a
Corrubedo hai unha gran campiña á cal chaman o Campo das
Minas; pasei por ese sitio e vino inzado de mámoas, unhas
aínda enteiras e outras xa socavadas. [684] Dentro desas
mámoas só se achan carbóns, cinsas e algúns cachotes de
olas cinerarias quebradas. É verdade que en tal cal adoita
acharse unha pedra cun letreiro e eu copiei un romano que
se atopou cara alí nunha mámoa do lugar de Vertal. Esas
mámoas son frecuentes en Galicia. E se se rexistrasen, que
sería fácil, non deixarían de acharse algunhas inscricións
romanas exquisitas por singulares. Pero disto xa falei noutros
papeis para facer camiños universais en España, sobre o que,
mandado, escribín trinta pregos, aínda que xa antes tiña escrito
vinte pregos sobre uns bos camiños en Galicia37 .
685
Por vía da regra, as inscricións que se encontran nos
montes, castros e desertos, e as que se atopan na mesma beiramar,
son as máis antigas, pois implican, se se atopan en
sepulcros, unha antiquísima revolución do mar. O que for á
romaría da Nosa Señora da Lanzada e ó pasar á ermida mire
ó poñente, verá á súa esquerda, a doce pasos, como un semi-
37. Refírese ós escritos Sobre camiños reais de España, de 1757, e Das
utilidades que se seguirán se se arranxa o antigo camiño de carros do Ribeiro
de Avia ata Pontevedra, de 1751.
243