Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
238
Martín Sarmiento
que para saber algúns de Galicia precisei patealos. Hai tres
tomos en folio con título Corografia Portugueza, o seu autor
Antonio Carvalho da Costa, presbítero. Imprimiuse en Lisboa o
ano de 1706, e xa é moi cara e rara esa Corografia 35 . O primeiro
deses tres tomos emprégase todo na corografía da provincia
de Entre Douro e Miño, isto é, da parte meridional de
Galicia ou Galicia Bracarense, como a chama Ptolomeo. [668]
Procede por partidos, concellos, cidades, vilas, etc., e debaixo
de cada cabeza pon todas as freguesías, anexos, mosteiros,
aldeas, lugares, etc., con cadansúa explicación mediana. Se ó
último tivese un índice alfabético universal de todos os sitios
xeográficos desa provincia de Entre Douro e Miño, era un
tesouro para comparar as xenealoxías ou as familias galegas
coas portuguesas, en especial as que tomaron o nome dos
lugares. Este tomo, e aínda os tres, servirán moito a Alethophilo
en diante.
669
Para fixar a residencia de Alethophilo, figúraseme acaída a
cidade de Santiago, xa porque alí hai librerías e arquivos que
consultar, xa porque ó seu tempo poderá consultar alí a literatos,
xa pola facilidade de traer libros desde Madrid e doutras
partes, e xa finalmente pola comodidade de facer desde alí as
súas xornadas a todas partes. Pero sería do caso para maior
quietude dos seus estudios que, aínda que fose morador de Santiago,
vivise nas estacións benignas retirado e entretido nos seus
estudios nunha largacía quinta cara á mariña onde puidese criar
todo xénero de vexetais. [670] Posto en Santiago, solicitará que
lle deixen tirar copia de todas as freguesías, anexos, pías e mosteiros
que hai en todo o arcebispado coa orde de arcediagados,
arciprestados, parroquias, etc. Despois, e en tempo oportuno,
fará catro xeiras a Mondoñedo, Lugo, Ourense e Tui, e en cada
capital tirará copia de todas as freguesías e anexos do seu bispa-
35. “Carvalho, P. Antonio. Chorographia e Topographia de Portugal, en
portugués, por pías e lugares. Lisboa, 1706”.
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
do. Ou por si, ou por algún amigo, solicitará que lle dean copia
en Astorga das freguesías do bispado, e en especial das que ten
no Reino de Galicia. E será moi útil que teña copia de todas as
freguesías de Oviedo e de Zamora. Dese xeito, co dito e co
tomo dito da Corografia Portuguesa, terá xa Alethophilo todas as
pías de Galicia e dos seus bispados limítrofes 36 .
671
Recollidos estes catálogos, numerará todas as pías de
cada bispado desde a primeira ata a derradeira. Así saberá
cantas ten cada bispado e esa numeración servirá de moito
para dalas a entender e citar. De todas as pías recollidas formarase
un índice alfabético universal de todas elas e con
reclamo ó número que teñen en cadanseu bispado. A primeira
utilidade deste índice é ver dun golpe cantos lugares hai dun
mesmo nome en Galicia e onde están esas freguesías, e saber
cales son as que teñen nome moi singular. [672] Esta colección
de freguesías será o fondo da xeografía de Galicia, sen o cal
nada se poderá escribir con fundamento. Pero non abonda o
devandito. É indispensable facer outra colección de todos os
sitios xeográficos que non teñen pía, pero que teñen uns
nomes ou revirichados ou singulares. Estes son os que principalmente
darán luz para investigar a antiga xeografía de Galicia,
a da Media Idade e dos instrumentos, a moderna e sobre
todo os apelidos das familias galegas. Os nomes só de freguesías
e anexos non dan luz abonda para o dito, pois as máis
non se impuxeron como a sitio antigo, mais como ó sitio
determinado onde se fabricou a igrexa. Explicareime, pois é
útil reflexión a que agora me acudiu á pena.
36. O propio Sarmiento emprendera o labor que propón, pois en 1750
compilou en cadanseu escrito as Listas dos lugares do Reino de Galicia, do
Principado de Asturias e do Partido de Astorga. Por parte, en 1751 tamén
redactou un Plano dun novo e doado método para formar unha Xeral Descrición
Xeográfica de España e da América, e en 1762 compoñería un breve tratado
intitulado precisamente Problema Chorográphico para describir Galicia
cun novo método.
239