Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
pai, e que ó deliberar en tomar estado, afeccionado xa ás
Letras Sagradas, escolle o estado eclesiástico secular e deixa
que o seu irmán segundo usufructe o morgado e contraia
matrimonio. Digo usufructe, e non máis, e cando máis, que
reserve a terceira parte e que só ceda as dúas. Esta advertencia
é moi precisa para desterrar do mundo monstrosas ingratitudes,
inxustas e inhumanas. Merece que lle dean cunha
moca nos fociños o que en vida cede a outro a súa facenda e
se suxeita a comer por man allea, podendo comer pola propia.
É máis que común a ingratitude dun irmán segundón ó
seu irmán morgado cando este lle cedeu todo.
[…]
662
Así, supoño que Alethophilo vive en boa harmonía cos
seus, e só vivirá se o que reservou para si o ten e administra
por si mesmo. Tendo xa abondo con que pasar, e agregando
algunha renda simple ou da súa casa ou por outro lado,
temos Alethophilo, un sacerdote sen cura de almas alleas, sen
coidados de familia e sen emprego que lle estorbe o estudio,
e con dous mil ducados fixos anuais para toda a súa vida.
Agora tócame a min o propoñerlle cómo os debe empregar
ben en beneficio do público, en honra de Galicia e en adiantamento
da súa afección literaria. [663] O primeiro que debe
facer Alethophilo é comezar a mercar libros do seu gusto e de
todo xénero de literatura e erudición. Non todos de golpe,
mais tantos e tantos, tales e tales cada ano. Entre todos, nin
debe mercar, nin debe ler, nin debe ter libro ou escrito ningún
de xenealoxías, nin de armas ou brasón. Esta excepción
é moi útil nos primeiros anos das súas observacións literarias,
de maneira que ata pasados os corenta anos da súa idade, en
que poida facer crítica e recto xuízo deses escritos e dos seus
autores, non os debe ler nin aínda ver.
236
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
664
O estudio que xamais debe deixar da man é a lingua
galega en toda a súa extensión e de todas as bisbarras. Terá
cadernos á parte en que irá colocando verbos, nomes, frases
e adaxios segundo os vaia oíndo; e sempre preguntando,
para oír máis, a vellos, vellas, nenos, rústicos e pouco ou
nada ós que, sen saberen o galego, presumen de castelanizantes.
Non debe pasar ano en que non faga algunha xeira
por Galicia, maior ou menor, de modo e maneira que ós
corenta anos poida afirmar que non hai recanto en Galicia
onde non teña estado e onde non teña feito algunha observación.
En cadernos á parte colocará todas as súas xornadas, ou
grandes ou pequenas, co día, mes e ano en que as comezou
e rematou. [665] Neles apuntará todos os lugares, aldeas,
vilas, cidades, etc. por onde pase e coas distancias entre si, e
aínda con algunha nota dos rumbos. Entre eses lugares debe
colocar os ríos, pontes, barcas, calzadas, lagos, montes, vales,
etc., que topase na xeira. Debe distinguir parroquia e anexo.
A estas xornadas, aquí e alí, e escritas no xeito dito, chamará
Fragmentos xeográficos de Galicia.
666
De tanto emprego público como hai en Galicia, e tanto
que comen a conta do Reino os empregados, entrando enxeñeiros
e outros infindos que a título de sal e de tabaco penetran
por todos os recantos e sitios de Galicia ata entrar nas
casas, nas cociñas, sotos e bodegas, e, o que causa enfado,
ata rexistraren os que, entre camisa e coiro, ou entre coiro e
carne, agachan unha presada de sal ou un po de tabaco;
deses e dos demais digo: ¿como ata agora non deron a lume
unha Descrición xeográfica de Galicia?
667
Se quero saber todos os lugares, cidades, pías e aldeas de
Portugal, poderei atopalos xuntos todos nos libros, mentres
237