Descargue o libro - Consello da Cultura Galega

5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
404
Supoño como constante que antes de gregos e celtas
xa estaba poboada Galicia. Supoño cos autores que, rematada
a guerra de Troia, algúns troianos e gregos, vindo por
mar a España, se achegaron ás costas marítimas de Portugal
e en especial desde as bocas do Douro ata as bocas do río
Tambre. Supoño, e como máis certo, que os celtas que
habitaban o río Ródano fixeron irrupción en España como vagabundos,
dado que non cabían no seu país, ó modo que
hoxe fan os esguízaros descendentes dos celtas montaraces.
[405] Estes, entrando por Cataluña e asociados ós iberos,
formaron o nome de Celtiberia. Como eran moinantes e
vagabundos, estendéronse ata o último de Andalucía. Postos
alí entre o Guadiana e o Texo, deulles outra arroutada,
e con algúns agregados do país viñeron ata o país da Coruña,
onde pararon. Pasaron o río Limia e alí sucedeu o que saben
todos. Espalláronse os que o pasaron. Pasaron o Miño
e polo país de Pontevedra, e como aquel país pola súa
natural e humana fecundidade estaba moi habitado, non se
detiveron. Pasaron a ría do Padrón e a de Noia e fixeron
asento fixo no terreo que está entre o río Tambre e o río de
Viveiro, que non estaba tan habitado.
406
Todo o dito vai en groso, pois non é doado describir o
camiño duns moinantes. O terreo que hoxe chaman de Bergantiños
é o máis famoso que conserva o nome dos pobos
brigancios celtas que o ocuparon. Así, A Coruña chamouse
Pharum Brigantium, e é erro dicir que este é Betanzos, aínda
que non me opoño a que Betanzos teña alusión ós celtas brigantios.
Pero aínda nese caso é preciso minorar a súa tanta
antigüidade crida, pois moito antes que os brigancios asentasen
en Bergantiños, xa estaban fundados moitos lugares, e
famosos, na costa marítima occidental de Galicia, que fundaron
ou acrecentaron os gregos. [407] Plinio, na descrición que
fai do país dos bergantiños, aínda que non fai memoria deses
202
Martín Sarmiento
Martín Sarmiento 5. Onomástico etimolóxico da lingua galega
pobos, supón que aínda había cara alí entón pobos dos celtas
contradistintos dos romanos. O mellor é que alí hai o arciprestado
de Céltigos, e hai o lugar de Céltigos noutras partes.
Así, consérvase rastro dos pobos celtas que se fixaron alí. Os
brigantios en Bergantiños, os némitos ou németes no arcediagado
de Nendos, que en latín se chama Nemitos. Os carnotenses
no país da Carnota. Os centróns na punta e lugar de
Centroña, entre a ría de Betanzos e a de Pontes de Eume. Os
virgunnios nos Bergondos. Os presamarcos en Posmarcos,
etc. E acaso os nerios, que Plinio chama celtas, que estaban
xunto ó cabo de Fisterra, conservaranse no monte Neriga,
que está cara a Corme.
408
Omito poñer outros nomes de sitios galegos fóra de Bergantiños
que acaban en briga, como Nemetóbriga, poboación
dos németes, Volóbriga, etc. Iso pide máis tempo para acertalo
de raíz e sempre andariamos divagando. Vou falar dos nomes
que sucederon ós tempos tan remotos. Entro con dúas suposicións:
primeira, que a maior parte son latinos e que a outra
restante se debe dividir en nomes suevos e góticos, e porque
eu non os sei distiguir entre si, chamarei en confuso xa godos,
xa suevos. [409] Cando fixeron irrupción en Galicia os suevos e
despois entraron os godos, xa Galicia tiña infindos nomes dos
sitios xeográficos que lles puxeran os romanos. E despois, a
imitanza deles, tamén puxeron algúns os suevos e godos. E
finalmente os galegos, usando xa da súa lingua vulgar, puxeron
outros que son máis doados de entender e, polo común,
son derivados de voces latinas. Cómpre, para idear algún sistema,
que todos eses nomes se distribúan por clases para promover
a intelixencia e axudar moito a memoria.
410
Permítaseme que ó meu xeito distribúa todos os nomes
xeográficos de Galicia nas clases seguintes:
203