„Wędrując ku dorosłości”. Wychowanie do życia w rodzinie, Podręcznik dla uczniów klasy 2 liceum ogólnokształcącego, technikum, szkoły bran¬żowej I stopnia

WĘDRUJĄC
KU
DOROSŁOŚCI
Wychowanie do życia w rodzinie
podręcznik
2
LICEUM, TECHNIKUM, SZKOŁA BRANŻOWA I STOPNIA


Magdalena Guziak-Nowak, Teresa Król
Wędrując
ku
Dorosłości
Wychowanie do życia w rodzinie
dla uczniów klasy 2
liceum ogólnokształcącego,
technikum,
szkoły branżowej I stopnia
podręcznik
3

© Copyright 2020 by Katarzyna Król
Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon
Konsultacja naukowa: Lekarz specjalista ginekolog – położnik Maria Szczawińska
Redakcja: Teresa Król
Adiustacja i korekta: Bogumiła Ziembla
Projekt graficzny i skład: Marcin Nowak
Projekt okładki: Marcin Nowak
Zdjęcia: 123rf.com
Wydawnictwo Rubikon składa podziękowanie Polskiemu Stowarzyszeniu
Obrońców Życia Człowieka za udostępnienie zdjęć na stronach 52–53.
Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego
do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników
przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania wychowania do życia
w rodzinie w klasie drugiej, na podstawie opinii rzeczoznawców:
dr Marty Komorowskiej-Pudło
dr. Andrzeja Dakowicza
dr Henryki Kaczorowskiej
Etap edukacyjny: III
Typ szkoły: liceum ogólnokształcące, technikum, szkoła branżowa I stopnia
Rok dopuszczenia: 2020
Numer ewidencyjny w wykazie MEN: 1070/2/2020
ISBN 978-83-65217-51-6
Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon
ul. Na Leszczu 17, 30-376 Kraków
tel. 572 328 950, faks 12 398 18 44
www.KsiegarniaRubikon.pl
REGON 351450547, NIP 944-147-11-82
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw,
jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim
lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie
zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na
użytek osobisty.
Szanujmy cudzą własność i prawo!
Polska Izba Książki
Więcej o prawie autorskim na
www.legalnakultura.pl
4

Od autorek 7
1. Sztuka życia.
Savoir-vivre 8
Savoir-vivre w życiu osobistym,
towarzyskim, zawodowym 9
Szlachetność 10
Kultura słowa 11
W internecie bądź sobą 12
O względności zasad savoir-vivre’u 13
Spis treści
5. Pokochać od poczęcia.
Opieka prekoncepcyjna
i rozwój prenatalny
dziecka 46
Miłość i odpowiedzialność 47
Opieka prekoncepcyjna 47
Rozpoznanie ciąży 49
Rozwój dziecka w okresie prenatalnym 50
Psychologia i pamięć prenatalna 55
Nowa więź 57
2. Kim jesteśmy
i dokąd zmierzamy 14
Kim jestem? 15
Cnoty i wolność 16
Osobowość dojrzała 18
Waga słów 19
Wspólnota 20
3. Dojrzałość w miłości.
Przygotowanie
do małżeństwa
i rodziny 22
Dorastanie do miłości 23
Małżeństwo jako decyzja 24
Znaki miłości 25
Rozwój miłości małżeńskiej 26
Miłość rodzicielska 28
4. Mogę być matką,
mogę być ojcem.
Świadomość własnej
płodności 30
Integracja seksualna 31
Zdrowie prokreacyjne 31
Człowiek istotą płciową 32
Męski układ rozrodczy 33
Żeński układ rozrodczy 36
Przebieg cyklu owulacyjnego 39
Hormonalna regulacja cyklu
owulacyjnego 40
Zapłodnienie 44
Nowe życie 44
6. Nowe życie, nowa więź.
Ciąża, poród i naturalne
karmienie 58
Higiena w czasie ciąży 59
Opieka medyczna w czasie ciąży 60
Jeść zdrowo, ale nie za dwoje 61
Niezbędny kwas foliowy 61
Ciąża a używki 62
Szkoła rodzenia 64
Poród 66
Naturalne karmienie 68
7. Rytm płodności.
Odczytywanie praw
natury 70
Płodność pary 71
Podział cyklu ze względu
na płodność 72
Obserwacja wskaźników płodności 72
Przebieg zmian śluzu szyjki
macicy 74
Typowy cykl miesiączkowy 74
Karta obserwacji cyklu 75
Wyznaczanie okresów
niepłodności 77
Planowanie poczęć świadomą decyzją
rodziców 78
5

8. Naturalnie razem. Zalety
metod rozpoznawania
płodności 80
Naturalne planowanie rodziny 81
Korzyści z obserwacji cyklu
miesiączkowego 82
Trudności w stosowaniu
metod NPR 85
Metody rozpoznawania płodności 86
Płodność a nowe technologie 87
Naprotechnologia 89
Odpowiedzialność mężczyzny w sferze
prokreacji 91
9. Środki antykoncepcyjne.
Podział, skuteczność,
skutki uboczne 92
Istota i cel antykoncepcji 93
Rodzaje i skuteczność
antykoncepcji 93
Środki mechaniczne (barierowe) 94
Środki chemiczne 96
Środki hormonalne 97
Antykoncepcja nie zapobiega
aborcji 103
Dylematy etyczne 104
10. Ekstremalne decyzje.
Sterylizacja i środki
wczesnoporonne 106
Sterylizacja 107
Środki wczesnoporonne 108
Dylematy etyczne 111
12. Niespełnione nadzieje.
Dramat niepłodności 122
Niepłodność a bezpłodność 123
Naprotechnologia – leczenie
niepłodności 124
Techniki sztucznego zapłodnienia 125
Etapy in vitro 126
Dylematy związane z in vitro 128
Rodzicielstwo zastępcze i adopcja 130
13. Wciąż aktualne i groźne.
Choroby przenoszone
drogą płciową 132
Czynniki ryzyka 133
Choroby bakteryjne 134
Choroby pierwotniakowe 135
Choroby wirusowe 136
Choroby grzybicze 138
AIDS 139
14. Ludzka seksualność
w krzywym zwierciadle.
Pornografia, cyberseks
i prostytucja 146
Twoje życie – prywatne czy publiczne? 147
Intymność 147
Ekshibicjoznm w internecie 148
Cyberseks 149
Pornografia 150
Prostytucja nieletnich 152
Czynniki chroniące 154
11. Dziecko nie w porę.
Problem aborcji 112
Człowiek – od kiedy? 113
Metody przerywania ciąży 114
Powikłania poaborcyjne 114
Syndrom poaborcyjny 115
Powody decyzji aborcyjnych 116
Postawa ojca 118
Stan prawny 118
Świat mógł ich nie poznać 120
6

Drogie Uczennice i Drodzy Uczniowie!
Cieszymy się, że wraz z Rodzicami zdecydowaliście o wzięciu udziału
w lekcjach wychowania do życia w rodzinie. Życzymy Wam, abyście wykorzystali
ten czas do własnego rozwoju.
W drugiej klasie będziemy kontynuować nasze rozważania o człowieku
i jego wyborach. Na pierwszych lekcjach przypomnimy sobie, czym są
zasady dobrego wychowania, samoświadomość i spróbujemy zdefiniować
miłość. To ważne, ponieważ zachęcamy Was, aby wszystkim naszym lekcjom
towarzyszyła myśl, że miłość nierozerwalnie łączy się z odpowiedzialnością.
Osoba, która kocha, pragnie dobra dla obdarowanego miłością
drugiego człowieka.
W programie klasy drugiej znalazły się też takie tematy, jak: metody
rozpoznawania płodności, antykoncepcja i aborcja, zapłodnienie
pozaustrojowe, choroby przenoszone drogą płciową czy niepłodność. Jako
wnikliwi obserwatorzy życia społecznego będziecie chcieli wyrazić swoją
opinię, zgłosić wątpliwość czy zadać pytanie. Pamiętajcie, by Wasze dyskusje
zawsze były pełne szacunku do drugiego człowieka – koleżanki, kolegi,
nauczyciela – nawet jeśli się z nim nie zgadzacie. W polemice starajcie się
odwoływać do faktów i nie ulegać emocjom. Nie zapominajcie, że każda
osoba (także przeciwnik w dyskusji) ma swoją godność.
Mamy nadzieję, że lekcje wychowania do życia w rodzinie pomogą
Wam lepiej poznać nie tylko otaczający świat i kierujące nim mechanizmy,
ale przede wszystkim siebie samych. Poznanie siebie sprawia, że coraz
większą część naszego życia psychicznego obejmujemy świadomością.
Z kolei im bardziej stajemy się świadomi, tym bardziej nasze postępowanie
jest wynikiem wyboru, a my stajemy się ludźmi wolnymi.
Autorki
7

1.
Sztuka życia. Savoir-vivre
Na tej lekcji dowiecie się
• dlaczego savoir-vivre jest uważany za sztukę życia,
• w czym wyraża się szlachetność człowieka, co składa się
na kulturę słowa w rzeczywistości realnej i wirtualnej.
8

Savoir-vivre w życiu osobistym, towarzyskim, zawodowym
Dobre maniery, ogładę, kindersztubę 1 , bon ton 2 , obycie, kulturę osobistą,
savoir-vivre 3 można traktować jako zbiór sztywnych reguł, które należy
sobie przyswoić, by dobrze wypaść w oczach innych. My wolimy inne
podejście – dla nas savoir-vivre to umiejętność stwarzania takiej atmosfery,
by inni dobrze się czuli w naszym towarzystwie. To po prostu sztuka życia.
Savoir-vivre w życiu osobistym, towarzyskim,
zawodowym
Kultura osobista i dobre maniery
były już tematem niejednej godziny
wychowawczej. Także na lekcjach
wychowania do życia w rodzinie
w poprzednich latach poruszaliście
to zagadnienie. Wiecie, że
znajomość zasad savoir-vivre’u jest
przydatna, kiedy chcemy załatwić
sprawę w urzędzie, idziemy do
teatru, spotykamy się na rodzinnym
obiedzie w restauracji lub
gramy w gry planszowe. Osobie
o nienagannym sposobie bycia
łatwiej nawiązywać znajomości i zjednywać sobie ludzi, a nawet umówić
się na randkę niż człowiekowi nieokrzesanemu.
Dobre maniery są potrzebne także w pracy. Coraz więcej firm zwraca
uwagę nie tylko na umiejętności pracowników, ale również na poziom
kultury osobistej. Problem pojawia się, gdy pracownik uważa savoir-vivre
jedynie za narzędzie do osiągania celów zawodowych, a w głębi ducha
lekceważy jego zasady. Takie rozdwojenie zazwyczaj szybko wychodzi
na jaw, gdyż udawanie osoby taktownej, uprzejmej i życzliwej jest bardzo
męczące.
Jeśli nie mamy przekonania, że szczerość, dyskrecja czy wyrozumiałość
są cnotami, które należy pielęgnować, nasze otoczenie wcześniej czy
później zorientuje się, że pod cienką warstwą ogłady kryją się grubiaństwo
i prostactwo. Nie chodzi bowiem o wyuczenie się i mechaniczne stosowanie
zbioru reguł. Savoir-vivre, czyli szlachetne traktowanie drugiego człowieka,
to po prostu styl życia.
1 Kindersztuba – ogłada i dobre maniery nabyte w domu.
2 Bon ton (wym. bą tą) – nienaganny sposób bycia.
3 Savoir-vivre (wym. sawuar wiwr) – zasady właściwego zachowania się w towarzystwie.
9

1. | Sztuka życia. Savoir-vivre
Szlachetność
Po czym poznać osobę, która z zasad savoir-vivre’u uczyniła swój styl
życia? Z pewnością po tym, jakim językiem się posługuje oraz po jej szlachetności
w stosunku do drugiego człowieka. Może się wydawać, że słowo
„szlachetność” wyszło z mody, ale przecież każdy chciałby być traktowany
właśnie w ten sposób.
Szlachetność wyraża się w pełnym szacunku, miłości, dobra,
sprawiedliwości i piękna traktowaniu drugiego człowieka.
Przyjęcie takiej postawy nie jest łatwe i wymaga nieustannej pracy
nad kształtowaniem w sobie cnót: taktu, łagodności, dyskrecji, szczerości,
wdzięczności, życzliwości, wyrozumiałości i prawości.
Jedną z głównych cnót dobrze
wychowanych ludzi jest takt. To
wrażliwość na drugiego człowieka,
wewnętrzny głos, który podpowiada
nam, co wolno, a czego
nie wypada. Człowiek taktowny
potrafi się znaleźć w każdej sytuacji.
Umie dobrać odpowiednie
słowa, zażegnać nieporozumienie,
zgrabnie zmienić temat rozmowy
lub udać, że nie zauważył czyjejś
gafy.
Osoby taktowne zwykle cechują się łagodnością. Człowiek łagodny
nie jest porywczy, zawzięty, wybuchowy. Przeciwnie, potrafi zachować spokój
w słowach i gestach, a jeśli już się gniewa, zawsze jest to słuszny gniew,
a nie gwałtowna irytacja z byle powodu.
Szlachetność to także dyskrecja i szczerość. Osoba dyskretna potrafi
dochować tajemnicy, a jednocześnie jest taktowna i nie wtyka nosa w czyjeś
prywatne sprawy. Szczerość zaś to otwartość i brak obłudy. Nie jest
jednak nieograniczona – nie może prowadzić do zdrady cudzych tajemnic,
obrazy, obmowy.
Mało kto lubi ludzi przekonanych,
że wszystko im się należy. Lubimy za to
ludzi wdzięcznych. Wdzięczność nie
nakazuje dozgonnego uwielbienia dla
osób, którym chcemy za coś podziękować.
Jest to po prostu radosna chęć
odwzajemnienia otrzymanego dobra.
10

Kultura słowa
Życzliwość to kolejna cnota ludzi szlachetnych. Człowiek życzliwy
potrafi wczuć się w sytuację drugiej osoby i zaoferować jej pomoc. Konstancja
Hojnacka (ok. 1880–1943), literatka i działaczka społeczna, autorka
bestsellerowego Współżycia z ludźmi wydanego w 1939 roku, napisała:
„Prawdziwe dobre wychowanie to nie szereg wyuczonych gestów codziennych,
to nie bezduszna tresura, ale przede wszystkim na wskroś życzliwe
ustosunkowanie się do ludzi” 1 .
Wyrozumiałość rozumiemy jako pobłażanie dla niezamierzonych błędów,
wpadek czy gaf. Nie polega ona jednak na tolerowaniu niedopuszczalnych
zachowań i przymykaniu oczu na sytuacje, w których ktoś celowo
łamie zasady dobrego wychowania.
Osoby szlachetne cechuje też prawość. To stała skłonność do postępowania
w sposób sprawiedliwy i zgodny z najwyższymi standardami
moralnymi i etycznymi. Osoba prawa zachowuje się przyzwoicie i uczciwie
nawet wtedy, gdy nikt tego nie widzi.
Kultura słowa
Jak wspomnieliśmy, osobę dobrze
wychowaną można rozpoznać po
wysokiej kulturze słowa. Na kulturę
słowa składają się: poprawność
językowa i bogaty zasób
słownictwa oraz umiejętność
nawiązywania w swych wypowiedziach
do dzieł literackich,
wzbogacanie ich skojarzeniami
i poetyckimi porównaniami.
Kulturę słowa pokazujemy nie
tylko podczas oficjalnych prezentacji czy wykładów, ale przede wszystkim
w codziennej komunikacji. Nawet zwyczajna rozmowa może być
prowadzona pięknym, literackim językiem, bez slangowych zwrotów czy
wulgaryzmów.
„Narzekania na obyczaje młodzieży i zepsucie jej języka są stare jak
świat – pisze znany językoznawca prof. Jan Miodek. – Mam do nich stosunek
umiarkowany, to znaczy ani nie biłbym na alarm, nie rozdzierał szat,
ani też nie chciałbym być chwalcą obecnego stanu. Myślę, że ja i większość
moich rówieśników byliśmy mniej elokwentni. Dzisiejsza młodzież jest
śmielsza, bardziej bezpośrednia. (…) Zjawiskiem prawdziwie niepokojącym
jest postępująca wulgaryzacja języka. Przyznaję, że też nie byłem
1 Cyt. za: Stanisław Krajski, Savoir-vivre jako sztuka życia, Warszawa 2016, s. 78.
11

1. | Sztuka życia. Savoir-vivre
święty, ale pewne, dziś już powszechne zjawiska nie występowały w takim
natężeniu. Nie używało się podwórkowej łaciny w obecności dziewcząt.
Na ogół potrafiliśmy się hamować. Obecnie wielu młodzieńców stara
się tym… imponować. One natomiast albo się nie obrażają, albo mówią
podobnie – niestety!” 1 . Tymczasem używanie wulgaryzmów jest nie tylko
oznaką braku kultury osobistej, ale często również ubogiego zasobu słów.
Profesor Jan Miodek pisze dalej: „A im sprawniejszy język, tym kontakt
z otoczeniem skuteczniejszy i łatwiejszy. Pamiętajmy, że granice naszego
języka są granicami naszego świata. Przez język poznajemy i porządkujemy
całą rzeczywistość. Myślimy też w języku. Szablonowy, ubogi i nieporadny
język – to płytkie i schematyczne myślenie. Praca nad językiem
jest zatem pracą nad myślą, nad formatem intelektualnym” 2 .
W internecie bądź sobą
W świecie wirtualnym także obowiązują zasady dobrego wychowania – tak
zwana netykieta. Jej znajomość jest ważna, bo znaczna część naszego życia
toczy się w przestrzeni wirtualnej. W sieci poznajemy nowe osoby, ale też
podtrzymujemy kontakty z rodziną, przyjaciółmi i znajomymi. Wykorzystujemy
internet do nauki, rozrywki, robienia zakupów. Czytając w sieci
i komentując artykuły, wyrabiamy sobie poglądy na wiele spraw. Za kilka lat
przestrzeń internetu może stać się dla was miejscem pracy, gdyż coraz więcej
zawodów uprawia się zdalnie. Wcześniej jednak, także za pośrednictwem
internetu, będziecie się starać o przyjęcie na studia i do pracy, korespondować
z wykładowcami i potencjalnymi pracodawcami. Warto zapamiętać, że
popularne „Witam!” nie jest uważane za elegancki i grzeczny sposób rozpoczynania
listu do obcej osoby, także
korespondencję e-mailową trzeba
zaczynać od: „Szanowna Pani”, „Szanowny
Panie”.
Przebywanie w świecie wirtualnym
to dla nas sprawdzian, czy
w każdej sytuacji potrafimy być
sobą. Czy nawet wówczas, gdy nam
się wydaje, że jesteśmy anonimowi,
przestrzegamy zasad savoir-vivre’u?
1 Jan Miodek, Pseudoelegancja, [w:] Maria Braun-Gałkowska, Antonina Gutowska, W tę samą
stronę. Antologia tekstów dla nauczycieli i uczniów do lekcji wychowawczych, Warszawa 1994, s.
399.
2 Tamże, s. 400.
12

O względności zasad savoir vivre’u
A może stajemy się wtedy kimś innym i pozwalamy sobie na oszustwa
i złośliwości?
W 2019 roku pewien serwis ogłoszeniowy umożliwiający internautom
kupno i sprzedaż produktów oraz usług przygotował kampanię społeczną
pod tytułem „A co, gdyby?”. Poszczególne spoty prezentowały najczęstsze
nadużycia internautów, na przykład obrażanie innych użytkowników czy
wyłudzanie zakupów po mocno zaniżonej cenie. Kampania zyskała dużą
popularność, a każdy spot kończył się w taki sam sposób: „W internecie
bądź sobą. Chyba że jesteś...”
O względności zasad savoir vivre’u
Zasady savoir-vivre’u powstały nie po to, by nas krępować jak gorset, lecz
aby życie stało się prostsze i przyjemniejsze. Człowiek dobrze wychowany
umie odpowiednio reagować i wie, że czasem trzeba złamać zasady bon
tonu. Właśnie taką sytuację opisuje Stanisław Krajski 1 , opowiadając o oficjalnym
przyjęciu w Wielkiej Brytanii, na którym gościem honorowym był
przywódca indyjskiego ruchu narodowego Mahatma Gandhi.
Podczas przyjęcia podano karczochy, a ponieważ jada
się je palcami, goście dostali srebrne miseczki z wodą
do umycia palców. Tymczasem Gandhi wziął miseczkę
i popijał z niej co chwila. Część gości pomyślała, że Hindus
nie zna europejskich zwyczajów, na pewno jednak
byli i tacy, którzy wiedzieli, że Gandhi przez kilka lat studiował
prawo na Uniwersytecie Londyńskim i że w swoim
kraju nawołuje do odrzucenia brytyjskich wzorców kulturowych.
Jedni i drudzy mieli do wyboru albo trzymać się
etykiety i umyć palce w miseczce, albo okazać szacunek
honorowemu gościowi i nie dopuścić, by źle się poczuł czy skompromitował.
Wszyscy sięgnęli po miseczki i zaczęli popijać wodę.
POLECENIE
Zorganizujcie burzę mózgów na temat kultury słowa i na dwóch arkuszach
papieru spiszcie w jednej kolumnie właściwe zachowania („TAK”), w drugiej zaś
zachowania nieakceptowalne („NIE”).
KULTURA SŁOWA
w realnej rzeczywistości
TAK NIE
1 Stanisław Krajski, dz. cyt., s. 21–22.
KULTURA SŁOWA
w cyberprzestrzeni
TAK NIE
13