Pequeno refraneiro alemán-galego - Área de Normalización ...

MATERIAIS LINGÜÍSTICOSRodríguez León, María EsmeraldaPequeno refraneiro alemán-galego / Mª Esmeralda Rodríguez LeónVigo: Universidade de Vigo, Servizo de Publicacións, D.L. 200388 p. ; 24 cm. – (Materiais lingüísticos; 4)D.L. C-1728-2003 – ISBN 84-8158-247-61. Proverbios alemáns – Traduccións galegasI. Universidade de Vigo. Servicio de Publicacións, ed.821.112.2-84.03Edición:Área de Normalización Lingüística da Universidade de VigoRectorado da Universidade de Vigor/ O Porto, 136201 VigoTel. 986 813574Fax: 986 813559© María Esmeralda Rodríguez León© Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo, 2003© Servicio de Publicacións da Universidade de Vigo, 2003Printed in Spain - Impreso en EspañaI.S.B.N. 84-8158-247-6Depósito Legal: C-1728-2003Deseño e maquetación: Acuarela Comunicación sllImprime: PLANA Artes Gráficas,S.L. - SantiagoReservados tódolos dereitos. Nin a totalidade nin parte deste libro pode reproducirseou transmitirse por ningún procedemento electrónico ou mecánico, incluíndo fotocopia,gravación magnética ou calquera almacenamento de información e sistemade recuperación, sen o permiso escrito da Área de Normalización Lingüísticada Universidade de Vigo.

materiaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosmateriaislingüísticosPEQUENOREFRANEIROALEMÁN-GALEGOMª Esmeralda Rodríguez LeónUNIVERSIDADEDE VIGO

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOÍndiceABREVIATURAS UTILIZADAS NESTE TRABALLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6I. PROPÓSITO DESTE TRABALLO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7II. PROBLEMA TERMINOLÓXICO E CONCEPTUAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81. Características das UFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92. Clasificación das UFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93. A orixe dos refráns . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154. Uso dos refráns . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17III. DIFICULTADES E FACILIDADES NA TRADUCCIÓN DOS REFRÁNS . . . . . . . 241. Os universais paremiolóxicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262. Estratexias para a traducción de refráns . . . . . . . . . . . . . . . 272.1. Estratexia proposta por Julia Sevilla Muñoz . . . . . . . . . 272.2. Estratexia proposta por Joaquim Mallafrè . . . . . . . . . . 28IV. CRITERIOS SEGUIDOS PARA A CREACIÓN DO REFRANEIRO . . . . . . . . . . 31V. O SEXISMO E O REFRANEIRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38VI. PEQUENO REFRANEIRO ALEMÁN > GALEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Esel (burro) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Frau, Mädchen, Weib (muller, nena e rapaza) . . . . . . . . . . . . 43Gaul, Pferd (cabalo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48Geld (cartos, diñeiro) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514

Hahn, Huhn, Henne (galo, galiña, pito) . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Hund (can) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Kater, Katz, Kätzchen (gatos, gatas, michos) . . . . . . . . . . . . . . 63Kinder (nenos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Mann (home) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Ochs, Kuh, Kalb (vaca, boi, touro, cuxo) . . . . . . . . . . . . . . . . 69Schwein, Sau (porco, porca) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72VII. ÍNDICE DE REFRÁNS ALEMÁNS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74VIII. ÍNDICE DE REFRÁNS GALEGOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79IX. BIBLIOGRAFÍA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 835

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOAbreviaturas utilizadas neste traballoDes.................................................................DRAE .............................................................Eq...................................................................LM..................................................................LO..................................................................PFC ................................................................S.....................................................................TL...................................................................UF..................................................................UFS ................................................................V.....................................................................DesautomatizaciónDiccionario de la RealAcademia EspañolaEquivalenciaLingua metaLingua orixeProxecto fin de carreiraSinónimoTraducción literalUnidade fraseolóxicaUnidades fraseolóxicasVariante6

propósito deste traballoI.Propósito deste traballoOpropósito deste Proxecto Fin de Carreira consiste en proporcionarlleó traductor unha ferramenta de traballo á que poder acudirá hora de traducir refráns alemáns ó galego. Non obstante, consideramosque, para a axeitada traducción de refráns resulta de grandeimportancia saber diferencialas doutras unidades fraseolóxicas, coñece-lassúas características, orixe, uso, etc. Estes temas trataranse na primeiraparte deste traballo, na que tamén se proporcionarán distintasestratexias de traducción de refráns que o traductor pode empregar nocaso de atoparse cun refrán nun texto que estea a traducir. Esta primeiraparte do PFC podémola considerar como unha parte teórica, mentresque a segunda parte, o propio refraneiro, sería a aplicación prácticada teoría anterior.Á hora de escoller un tema para a realización do PFC, a posibilidadede crear unha ferramenta que resultase útil para o traductor resultouser unha idea moi interesante. Pero a utilidade da creación dun refraneiroalemán-galego non só queda restrinxida ó ámbito da traducción.Debido á situación histórica da lingua galega que durante séculos quedoureducida á fala, actualmente o traductor atópase cunha escasezaou inexistencia de diccionarios e obras de consulta xerais e especializadosen lingua galega. Actualmente o galego atópase inmerso nunproceso de normalización no que unha parte moi importante reside narealización de diccionarios, glosarios, obras de consulta, etc. xa nonsó monolingües senón tamén bilingües ou multilingües. O refraneiroalemán-galego que resulta da realización deste PFC pretende se-lanosa pequena achega a este proceso.7

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOII.Problema terminolóxico e conceptualSe buscamos ‘fraseoloxía’ nun diccionario non especializado, comapor exemplo o DRAE, atopámo-la seguinte definición:Fraseología: estudio del conjunto de frases hechas, locuciones figuradas,metáforas y comparaciones fijadas.Como se pode observar, esta definición resulta moi profusa, o quedenota a diversidade existente no tocante á terminoloxía referida ásunidades fraseolóxicas, a seguir UFS. Estes son algúns exemplos dadiversidade existente no tocante ás designacións: expresións idiomáticas,modismos, locucións, clixés, frases feitas, refráns, proverbios, paremias.Estes termos adoitan ser utilizados de modo indistinto, debidoó descoñecemento e confusión terminolóxica que existe sobre esteeido lingüístico. Outro dos motivos desta abundancia de designaciónsreside en que estas unidades comparten moitas características, o queprovoca unha gran confusión, non só terminolóxica, senón taménconceptual. Polo tanto, antes de aborda-la traducción de refráns, émoi importante distingui-los distintos tipos de UFS e as súas características.A modo de introducción pódese dicir que as UFS conteñen unelemento abstracto e o seu significado final non resulta da suma dossignificados parciais dos seus compoñentes. Zuluaga (1999: 537-549) denomina esta característica idiomaticidade, e na súa clasificaciónde UFS, é un referente fundamental para establece-las diferenciasentre elas. Outra das características máis importantes das UFS éo grao de fixación: unha unidade ten unha determinada orde, forma8

problema terminolóxico conceptuale compoñentes; o grao de fixación (imposibilidade de alteración) queposúen estes elementos diferenciará unhas UFS doutras. As UFS, compartenunha serie de características que serven para identificalas noresto do discurso no que van incluídas; a continuación abórdanse dexeito máis detallado estas características.1. Características das UFS– Frecuencia de co-aparición: a probabilidade que hai de que dúasunidades léxicas aparezan combinadas na lingua xeral.P. ex. Facer algo de tas en basA probabilidade de que ‘facer algo de tas en bas’ aparezasempre xunto é moi alta, polo tanto considérase unha unidadefraseolóxica, xa que ‘de tas en bas’ non aparece por sisó na lingua.– Frecuencia de uso: cando unha expresión se utiliza repetidamentee na mesma orde prodúcese unha institucionalización (Corpas1997: 32-44) que é aquel proceso polo cal unha unidade do discursolibre entra a formar parte do discurso repetido. Dentro deeste proceso Corpas diferencia entre a fixación e a lexicalización.· Fixación: aquela propiedade que teñen certas expresións paraseren reproducidas na fala como combinacións previamente feitas.Esta fixación é arbitraria (establecida polo uso).· Lexicalización: a fixación leva á especialización semántica.Cando a unidade se fixa, únese a un determinado significado, easí aparece a unidade lexicalizada.2. Clasificación das UFSDo mesmo xeito que parece non existir acordo sobre cáles son asunidades que comprende a fraseoloxía e o termo xeral utilizado para9

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOdenominalas, tampouco existe un acordo moi grande no tocante á clasificacióndestes fenómenos léxicos.A continuación resumiremos e analizaremos brevemente as clasificaciónsde Corpas, Zuluaga e Casares presentadas no Manual de fraseologíaespañola (Corpas 1997: 32-271), co obxectivo de ofrecerunha proposta globalizadora. Cómpre destacar que neste resumo faremosespecial fincapé nos refráns para así podelos diferenciar das outrasUFS.Gloria Corpas propón a seguinte clasificación– Locucións: unidades da lingua con fixación interna, teñen unidadede significado que non parte directamente da suma dos significadosdos elementos léxicos, non forman enunciados completos edentro da oración funcionan como elementos oracionais.Ex. Ser un fuxe fuxeTer cara de ferreiro– Enunciados fraseolóxicos: fórmulas rutineiras e paremias (citas,enunciados de valor específico, refráns).Ex. Deus cho pague (fórmula rutineira)O home é un lobo para o home (cita)As silveiras teñen orelleiras (enunciado de valor específico)– Refrán: enunciado fraseolóxico que ten un significado autónomoe unha identidade sintáctica autónoma (é independente).Ex. O home, pola parola; e o boi pola cordaPara diferencia-los niveis da fraseoloxía e para distingui-los refránsdoutras UFS, Gloria Corpas (1997: 136-137) utiliza os seguintes criterios:– Lexicalización: unha unidade fraseolóxica ten un significado diferenteá suma do significado dos seus elementos. Os refráns, as locuciónse incluso as fórmulas rutineiras están lexicalizadas.10– Autonomía sintáctica: permite distingui-las unidades fraseolóxicasque precisan doutros elementos para funcionar dentro do discurso.Este criterio permite distingui-las locucións dos enunciadosfraseolóxicos.

problema terminolóxico conceptualP. ex. *Andar de chinquilimpéEu ando de chinquilimpéEsta UF é unha locución porque precisa dun suxeito parafuncionar dentro do discurso– Autonomía textual: permite distingui-las unidades que teñen autonomíatextual daquelas que non a teñen. O refrán ten autonomíatextual. As unidades que teñen autonomía textual tamén teñenunha entoación distinta que axuda a distinguilas do resto do discurso.Outro xeito de marca-la autonomía destas unidades é mediantea aparición dos presentadores que serven de introductores.P. ex. Como dixo o outro...Como di o refrán...Como din...– Valor de verdade xeral: unha unidade fraseolóxica ten un carácterde verdade xeral que se cumpre en tódolos casos. Unha unidadefraseolóxica sen valor de verdade xeral non pode ser un refrán.P. ex. Ó albeitar non lle doe a carne da bestaAínda que Corpas utiliza este criterio para distingui-las UFS, ovalor de verdade xeral é un valor relativo. Pódese dicir que algúnsrefráns son “máis verdade” ca outros, dependendo de seteñen unha ideoloxía detrás, p. ex. refráns que falan da bondadede Deus, que entón se consideran verdades xerais (entre oscrentes, claro); ou se non teñen unha ideoloxía ou crenza detrás,que entón son verdades relativas, p. ex. a muller e a galiñapequeniñas.Tamén se dan casos de refráns que son certos pero que están desprazadosda súa zona xeográfica. Neste caso a verdade xeral resulta“mentira” na zona onde se utiliza o refrán desprazado.P. ex. Abril augas milEn Galicia non hai diferencia entre a chuvia do mes de abril e ade outubro. Este refrán posiblemente importouse de Castela ondesi que se axusta máis as características climáticas.– Carácter anónimo: este criterio permite distingui-las citas dos refráns.As citas teñen unha orixe determinada, un autor coñecido e11

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOos refráns non. Ás veces as citas perden a súa orixe e pasan a funcionarcoma refráns, aínda que son poucos casos.A clasificación que propón Zuluaga (Corpas 1997: 41-44) resultamoi interesante porque ademais de introducir dous criterios para a clasificacióndas UFS, introduce o termo de idiomaticidade. A clasificacióndas UFS que establece Zuluaga depende:a) das características da súa estructura interna (fixación e idiomaticidade):– fixas e non idiomáticas: meu dito, meu feito– semiidiomáticas 1 : carto sobre carto– idiomáticas: medir polo ferrado da GuardaIdiomaticidade: o significado final dunha UF non resulta da sumados significados parciais dos seus compoñentes.b) do valor semántico-funcional (función sintáctica que desempeñaa unidade dentro do discurso). Esta clasificación baséase na clasificaciónde Casares.– Locucións: expresións fixas que necesitan combinarse con outroselementos no interior da frase para poder constituír un enunciadocompleto.P. ex. Andar á paparrandona– Enunciados fraseolóxicos: expresións fixas capaces de constituírpor elas mesmas enunciados completos. Dentro dos enunciadosfraseolóxicos, Zuluaga distingue entre:· Frases: enunciados fraseolóxicos contextualmente marcados,que non se consideran textos porque dependen do contexto lingüísticoou pragmático para o seu funcionamento. A esta categoríapertencen os ditos, clixés, fórmulas.· Textos: enunciados fraseolóxicos funcionalmente libres. A estacategoría pertencen os refráns.1Enténdese ‘fixas e semiidiomáticas’, ‘fixas e idiomáticas’, posto que, segundo Zuluaga “a idiomaticidadepresupón a fixación”.12

problema terminolóxico conceptualAínda que non presentarémo-la clasificación completa de Casares,xa que consideramos que as de Corpas e Zuluaga resultan bastante representativas,incluímo-la súa definición de refrán (Corpas 1997: 35)para así poder abordar algúns aspectos formais destes.“Refrán: oración completa e independente que relaciona polomenos dúas ideas, e que se caracteriza formalmente polo seu artificio,traducido en rima, aliteración, paralelismo, etc. e que expresaunha verdade universal.”Despois de analizar esta definición, cómpre facer algúns comentarios:– Debido a que os refráns relacionan polo menos dúas ideas, estesposúen estructuras bimembres ou plurimembres.– A rima resulta un pouco problemática, xa que non sempre existeou cando existe non é unha rima vocálica. A rima no refrán nonhai que entendela como un recurso poético senón como un recursomnemotécnico.Ademais, o refrán pode funcionar como transmisor de elementoslingüísticos que están fóra do estándar. Por exemplo, marcadores deelementos históricos (serven para situalos historicamente), de elementossincrónicos (dialectalismos, axudan a identifica-la súa procedencia).Como exemplo dalgún destes elementos cómpre destaca-lo futurode subxuntivo:P. ex. Como vires así faiTamén aparecen formas léxicas que por seren descoñecidas fanopaco o significado do refrán.P. ex. Esterco de charamela 2 , todo é purrela 3Despois de presenta-las anteriores clasificacións pódese observar queexisten bastantes similitudes entre elas, aínda que tamén existen certasparticularidades en cada clasificación. A partir das características coincidentes,podemos dicir que un refrán é un enunciado fraseolóxico fixado,2Folla do piñeiro3Viño de mala calidade

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGObimembre ou plurimembre que posúe unha autonomía sintáctica e textual,un significado autónomo e que o seu significado non se obtén a partirda suma dos significados dos compoñentes individuais (idiomaticidade).No obstante, existen outras características presentadas nasclasificacións coas que non estamos totalmente de acordo. Entre estescasos atópanse, por exemplo, as características de verdade xeral, o artificioe o carácter anónimo dos refráns. Como xa comentamos anteriormente,o concepto de verdade xeral non sempre se cumpre xa que dependeda ideoloxía na que se fundamenta o refrán, así como da situación xeográficaonde se orixinou este. O artificio, que tamén foi comentado anteriormente,non debe ser entendido como un recurso poético, senón comoun recurso mnemotécnico. Por último, o carácter anónimo dos refránsque segundo Corpas permite distinguilos das citas, tamén resulta unha característicaun tanto problemática, xa que existen refráns dos que si que secoñece a súa orixe, como por exemplo os refráns de orixe bíblica.No seu artigo “Divergencias en la traducción de expresiones idiomáticasy refranes (francés-español)” 4 , Sevilla Muñoz presenta a seguintetáboa na que se amosa de modo resumido as principais característicase diferencias das expresións idiomáticas e das paremias.EXPRESIÓN IDIOMÁTICAPAREMIAFIXAPROPIA DUNHA LINGUAMEMORIZADA EN COMPETENCIA+ - IDIOMÁTICAMORFOSINTAXE PECULIAR(ás veces afastada das normas gramaticais)EN USOELEMENTO ORACIONAL DO DISCURSONON SENTENCIOSARENOVACIÓN – CREACIÓNExemplo: Mete-la zocaEN DESUSOENUNCIADO BREVE ENGASTADO NO DISCURSOSENTENCIOSAALTERACIÓNSExemplo: Can que morde non ladra en van4Sevilla en 14

problema terminolóxico conceptualExplicación:En primeiro lugar témo-los dous elementos que se comparan, por unlado a expresión idiomática e polo outro a paremia. Estas dúas UFScomparten unha serie de características que aparecen reflectidas na seguintefila. Estas características consisten en que as dúas unidades estánfixadas, son propias dunha lingua, son idiomáticas (aínda que as paremiasteñen un maior grao de idiomaticidade), e teñen unha morfosintaxepeculiar que ás veces se atopa afastada das normas gramaticais.Nas filas inferiores aparecen as características propias da expresiónidiomática e da paremia respectivamente. Se os comparamos, podemosobservar que a expresión idiomática atópase en uso, é un elemento oracionaldo discurso, non é sentenciosa e existe un proceso de renovación-creación;pola contra a paremia ten moito menos uso, é un enunciadobreve engastado no discurso, é sentenciosa, e atópase sometidaa un proceso de modificación, denominado desautomatización (modificaciónsproducidas nas paremias con fins lúdicos ou cómicos).3. A orixe dos refráns 5Non existen moitos estudios que traten en profundidade sobre aorixe dos refráns. Hoxe en día resulta moi difícil ve-la creación dunrefrán, e calquera idea existente con respecto ás orixes pode considerarsecomo evidente ou polo menos plausible. Os procesos de creaciónde refráns son moi variados, algúns xorden a partir do uso metafóricoou simbólico dun incidente, outros imitan a refráns xa existentes eoutros deben a súa existencia á condensación dunha historia oufábula.Os refráns máis artísticos, interesantes e importantes xorden do usometafórico dun acto ou suceso cotiá: can ladrador, pouco mordedor;de vacas e xatos van os coiros ó mercado. Estes son exemplos clarosda creación dun refrán mediante este proceso. Unha escena cotiá reflíctesena lingua dun xeito novo e acapara a atención do falante, grávasena súa mente e ensínalle unha lección que recolle o novo refrán.5Taylor en http://deproverbio.com/DPjounal/DP,2,1,96/ORIGINS.html15

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGODos diferentes modos en que se crean os refráns, o máis importantequeda ilustrado pola ampliación do significado dunha frase. Medianteeste proceso unha frase empeza a significar moito máis que a sumadas palabras que a compoñen. A cada porco chégalle o seu SanMartiño é unha observación do mundo rural, pero como refrán podeutilizarse en calquera ámbito debido ó seu uso metafórico. O refrán alcanzadeste modo o grao de idiomaticidade.As metáforas utilizadas na creación de refráns xorden do eido familiare dos acontecementos normais da vida diaria: o gato escaldado daauga fría foxe; o mellor viño fai borra; máis vale pan con amor que galiñacon dor. O campo, a agricultura e os animais domésticos taménson elementos moi usuais na creación de refráns: mentres que está ocapador enriba dela, non digas que a porca é túa; a cabalo dado nonlle míre-lo dente; o boi manso nos seus cornos crece. Como é desupor, en Galicia a pesca tamén proporciona bastantes refráns: non secollen troitas coas bragas enxoitas; a pescada en xaneiro vale carneiro;máis vale pescar no mar linguados que no río barbos.Dende a súa creación os refráns transmitíronse principalmente dexeito oral. Este tipo de transmisión orixinou unha serie de variaciónsnos refráns. Estas variacións prodúcense mediante cambios parecidosós que se poden atopar nos contos, cancións ou outras creacións populares:un detalle específico cámbiase por outro; un trazo xeral cámbiasepor un específico e viceversa; detalles que xorden pola similitudeou polo contraste entran no refrán; prodúcense expansións polaadición de trazos duplicados ou paralelos; detalles obsoletos ou noncomprendidos elimínanse, etc. Se tomamos como exemplo o refránEin blindes Huhn findet auch mal ein Korn, podemos observar moitosdos cambios producidos pola transmisión oral. Os principais están relacionadosco animal protagonista do refrán (galo/galiña), e co queatopa (un gran, un gran pequeno, un chícharo), e tamén se podenapreciar variacións na orde da frase.Auch ein blindes Huhn findet mal ein KörnleinEine blinde Henne findet ein Korn auf der TenneEine blinde Henne kann auch ein Korn findenEin blindes Huhn findet auch wohl eine ErbseEs findet wohl auch ein blindes Huhn ein Weizenkorn16

problema terminolóxico conceptualCuriosamente, o equivalente galego tamén presenta unha serie devariantes:Facédevos mel e comeranvos as moscasFaite mel e comerante as moscasO que se volve mel, cómeno as moscasQuen se fai de mel, cómeno as moscas4. Uso dos refránsAs condicións lingüísticas e culturais existentes hoxe en día nonadoitan ser nada favorables para a utilización dos refráns, que, comoSevilla Muñoz recolle no cadro presentado anteriormente 6 , atópanseen desuso. Este desuso débese a que os refráns non gozan de boaimaxe entre unha gran parte dos falantes, que consideran que son anticuados7 , ou que as súas ensinanzas xa non teñen vixencia; ademais alingua está a sufrir un proceso de estandarización 8 debido en parte ósgrandes medios de comunicación como a televisión ou a prensa, procesoque restrinxe cada vez máis a utilización destas unidades propiasda tradición popular dun pobo. Sen embargo, malia todas estas dificultades,os refráns aínda sobreviven e poden sorprender ó traductor encalquera tipo de texto. Nalgunhas linguas a presencia de refráns nafala a modo ilustrativo ou para corroborar unha idea resulta moitomáis frecuente que noutras. Así por exemplo, debido á súa historiaparticular, os refráns galegos atópanse en case total desuso a pesar dariqueza paremiolóxica da nosa lingua. Sen embargo, no alemán nonresulta nada estraño atoparse con estes enunciados e a miúdo podemosatopar no discurso referencias, máis ou menos claras, a este tipode manifestacións. Para poder traducilos axeitadamente, o traductorten que posuí-lo coñecemento, alomenos pasivo, dun bo número derefráns. Ademais deste coñecemento o traductor tamén ten que posuí-lacapacidade de identifica-las alusións a estas unidades, así como aquelasque sofren desautomatizacións ou incluso as que aparecen6Ver páxina 107Corpas, 2000: 4118Casal, 2000: 264-27017

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOincompletas. Por todos estes motivos resulta necesario establecer unhaserie de equivalencias entre refráns alemáns e galegos que sirvan deaxuda e ferramenta ó traductor, e este é o propósito deste PFC.Vexamos algúns exemplos de textos alemáns de distinto tipo ondeaparecen refráns:1. Exemplo de texto especializado 9 (texto sobre psicoloxía):Detje, Frank (1994): “Guter Rat kommt nie zu spät“ -Sprichwörter und Handlungsorganisation. Vortrag auf dem 39.Kongreß der Deutschen Gesellschaft für Psychologie vom 25. –29. September 1994 in Hamburg. Abstract in: Kurt Pawlik(Hrsg.): 39. Kongreß der Deutschen Gesellschaft für Psychologie- Abstracts Band I. Hamburg: Psychologisches Institut I derUniversität Hamburg, S. 116.2. Exemplo de texto legal 10 :(...) Daß der Sohn aber auch zu Lebzeiten des Vaters für einDelikt nicht einzustehen braucht, hat die Buchsche Glosse richtigbemerkt. Zu dieser Frage haben sich Sprichwörter gebildet,die dem unseren sehr nahekommen.– Man soll den Sohn um des Vaters Schuld nicht schlagen [i.e.strafen].– Kein Kind soll des Vaters Schuld entgelten.– Dem Kind schadet der Mutter Bruch [i.e. Rechtsbruch] nicht.Oder auch folgende:– Stiehlt mein Vater/Bruder, so hängt ein Dieb.– Jeder stiehlt auf seinen Hals.– Jedermann stiehlt und raubt, borgt und ficht auf seinen eignenHals und seine eigne Habe.Aber:– Jeder schlägt auf seinen Hals und nicht auf sein Gut (...)9Detje en 10Mainhold en O dereito alemán e as súas paremias.As paremias legais son frases que circulan entre o pobo, que teñen a súa orixe nunha norma ou nun principiodo dereito. Tamén se cualificaron como a “sabedoría da rúa”. Na Idade Media, as paremias legaiseran un medio moi importante para facilita-lo coñecemento xurídico. As paremias legais presentan demodo abreviado e fácil de entender as complicadas regulamentacións legais, e facilitan a aprendizaxe dasexcepcións existentes.18

problema terminolóxico conceptualGRÁFICO 1: EXEMPLO DE TEXTO XORNALÍSTICO 11GRÁFICO 2: EXEMPLO DE TEXTO HUMORÍSTICO 12Besser eine Minibrust in der Hand als ein Busenstar auf der Bühne.Dende unha perspectiva funcional tanto os refráns galegos coma osalemáns cumpren a finalidade de toda lingua: a comunicación.Ademais, serven para levar a cabo unha función moral, ética e educativa.Tamén é certo que debido ás características socio-culturais decada lingua, dous refráns equivalentes 13 poden ter un uso distinto en11Hofmeister en 12Weglicka en 13Exemplo de refrán equivalente: Das Auge des Herrn macht das Pferd fett. O ollo do amo engorda o cabalo.19

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOdiferentes linguas. Para poder saber se dous refráns son totalmenteequivalentes (non só segundo o seu significado, senón tamén segundoa súa utilización) habería que realizar distintos estudios que tratasen p.ex. o mínimo paremiolóxico de cada lingua, para establecer qué refránsson os máis utilizados e cáles se atopan en desuso; tamén haberíaque realizar estudios que tratasen a qué nivel da lingua pertencecada refrán, xa que é posible que un refrán que nunha lingua se adscribea un nivel, noutra lingua o seu equivalente pertenza a outro niveldistinto da fala. A realización deste tipo de estudios precisa dun tratamentomoito máis profundo deste tema, e esta tarefa afástase moito doámbito deste PFC.Ademais das funcións comunicativa e educativa do refrán, anteriormentecitadas, os refráns tamén poden funcionar como marcacultural. Isto é debido a que os refráns non gozan de moi boa consideraciónentre un sector da sociedade cada vez maior, principalmenteentre os máis novos. Os refráns considéranse anticuados 14 e demasiadomoralistas e as persoas que os utilizan tamén chegan arecibi-la mesma cualificación. Parece que hoxe en día a ensinanzacontida nos refráns xa non resulta válida ou se atopa fóra de lugar. Asabedoría, valor e normas que contén un refrán, non serven para tódalassituacións, ademais ás veces os refráns contradinse xa que enmoitos casos son xeneralizacións que proceden da propia experienciado seu autor. Por este motivo, non nos ten que parecer sorprendenteque os refráns sufran cambios ou incluso que perdan a súa autoridade,converténdose deste xeito en obxecto de burla. Hoxe endía resulta cada vez menos estraño atopar máis e máis refráns modificados,que en alemán se denominan Antisprichwörter (antirefráns)ou parodierte Sprichwörter 15 (refráns parodiados), e que en galegodenominamos refráns desautomatizados 16 . A adición de elementosirónicos convértese nun modo rápido e contundente para desautomatizarrefráns e así reaccionar ante a súa parcialidade. A seguir presentamosalgúns exemplos de refráns desautomatizados ouAntisprichwörter:14Corpas, 2000: 41115Weglicka en 16Zuluaga en 20

problema terminolóxico conceptualA cabalo regalado, cambiado por unha motoA bo acendedor, pouco gas lle bastaNon é ouro todo o que reloce, pode estar bañadoArbeit adelt – wir bleiben lieber bürgerlichDer Abfall fällt nicht weit vom AutoAs novas formas acuñadas tamén precisan dun gran coñecementoda lingua e dos refráns propios dela. O traductor ten que coñece-lorefrán a partir do que se orixina a desautomatización e ten que“crear” unha equivalencia en galego que tamén conteña a ironía doorixinal. A continuación presentamos algúns exemplos 17 dos diferentesmétodos de “parodia” que poden utilizarse en alemán para producirdesautomatizacións:– Substitución dun fonemaOr. Wo ein Wille ist, da ist auch ein Weg.T.l. Onde hai vontade, tamén hai un camiñoEq. Querer é poderDes. Wo eine Pille ist, da ist auch ein Weg.T.l. Onde hai unha pílula, tamén hai un camiño– Substitución léxicaOr. Lügen haben kurze BeineT.l. As mentiras teñen as pernas pequeniñasEq. A mentira logo é collidaDes. Lügen haben schöne BeineT.l. As mentiras teñen as pernas bonitiñas– AdiciónOr. Alles hat ein EndeT.l. Todo ten un finalEq. Cada principio ten a súa finDes. Alles hat ein Ende – nur die Wurst hat zweiT.l. Todo ten un final, só o salchichón ten dous17Estes exemplos están tirados de e de .Nesta última páxina amósanse exemplos de desautomatizacións recollidos endiferentes chats da rede, así como de diferentes textos literarios.21

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO– Unión de diferentes refránsOr. Eigener Herd ist Goldes wertT.l. Un lar propio vale ouroEq. ¡Miña casiña, meu lar! ¡Cantas onciñas de ouro me vals!Or. Müßiggang ist aller Laster AnfangT.l. Folgar é o principio de todo vicioEq. A ociosidade é a nai de tódolos viciosDes Eigener Herd ist aller Laster AnfangT.l. Un lar propio é o principio de todo vicio– InversiónOr. Die dümmsten Bauern haben die dicksten KartoffelnT.l. Os labradores máis parvos recollen as patacas máis grandesEq. Para o ruín porco sempre hai unha boa castañaDes. Die dicksten Bauern haben die dümmsten KartoffelnT.l. Os labradores máis grandes recollen as patacas máis parvasAs razóns polas que xorden desautomatizacións deste tipo ou parecidasnon poden precisarse con exactitude. Sen embargo, resulta evidenteque unha das principais razóns da existencia destes refráns residena diversión de xogar coa lingua e na mala consideración que,como xa comentamos anteriormente, ten a utilización de refráns. Estetipo de variacións nos refráns podémolas topar en moitos tipos de textos,ben literarios, xornalísticos, publicitarios ou incluso en cómics. NoGRÁFICO 3: EXEMPLOKeine Rose ohne Dornen, sagte der Hase, bevor er eine Igelin freite22

problema terminolóxico conceptualmedio xornalístico alemán resulta doado atopar tiras cómicas nas quese xoga cos tradicionais refráns para así acada-lo sorriso do lector.Vexamos un exemplo 18 :Zuluaga, no seu artigo “Análisis y traducción de unidades fraseológicasdesautomatizadas” 19 , achega unha serie de observacións xeraissobre a traducción de UFS desautomatizadas que consideramos interesantese que a continuación presentamos:1. Non se pode predicar de antemán a traducibilidade ou intraducibilidadedas UFS desautomatizadas. Iso decídese en cada casoconcreto. Pódese destacar que estas UFS son traducibles se norepertorio da lingua meta existe polo menos unha UF correspondenteque, á súa vez, poda desautomatizarse axeitadamente. Entodo caso, constitúen un desafío interesante para o lectortraductor.2. Debido ás funcións inherentes das UFS (función de comunicación,de realce, de connotación, icónica e lúdico-poética), concedemosprioridade á busca de equivalencias tamén fraseolóxicasna traducción de textos nos que se presenten estas unidades.3. Polo tanto, consideramos como exemplos loables de creatividadee de lealdade co orixinal aqueles nos que o traductor, a falta decorrespondencias na lingua meta, constrúe ad hoc unha estructuraequivalente con forma material propia de UFS; así salva asfuncións anteriormente mencionadas.18Weglicka en 19Zuluaga en 23

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOIII.Dificultades e facilidades na traducción dosrefránsOacto de traducir xa resulta complicado por natureza, xa que setrata de reproducir do xeito máis fielmente posible un textocunha intención, un estilo e unhas características propias, dunha linguaa outra. Esta dificultade aumenta considerablemente cando o texto quese vai traducir contén refráns. A dificultade na traducción destas unidadesradica en que posúen unha estructura e características peculiares,anteriormente citadas, que as converte en singulares. Cando se trata dogalego, o problema agrávase polo escasísimo (por non dicir case inexistente)número de diccionarios bilingües e multilingües dedicados a estaparcela lingüística que inclúen a nosa lingua 20 ; ademais, o desuso noque caeron os refráns fai que cada vez resulte máis difícil o seu entendementoe a súa traducción. Debido a esta situación resulta importanteo estudio e traducción deste tipo de unidades, xa que representan unhaparte moi importante do acervo cultural dun pobo e poden aparecer encalquera tipo de discurso; por esta razón, o traductor ten que posuí-lasuficiente competencia lingüística para poder identificalas, comprendelase busca-la equivalencia axeitada na outra lingua.Outro problema que presenta a traducción de expresións idiomáticase refráns é a súa estructura peculiar, xa que a miúdo non se axeitanás normas lingüísticas ou conteñen arcaísmos que xa non son entendidospolos falantes 21 . Estas alteracións poden obstaculizar moito o traballodo traductor, que ten que ser capaz de recoñece-los refráns, e20Entre estes podemos destacar 877 refranes españoles con su correspondencia catalana, gallega, vasca,francesa e inglesa de Sevilla Muñoz, et al. en Ediciones Internacionales Universitarias e o Diccionario derefráns de Conde Tarrío en Galaxia, que inclúe as equivalencias en castelán e francés.21Ver páxina 624

dificultades e facilidades na traducción dos refránseste problema agrávase se pensamos que incluso na súa lingua materna,o traductor non sempre é quen de comprender completamente amensaxe duns enunciados que poden ter diferentes sentidos e ideaschave dependendo do contexto e da situación. Ademais, en galego onúmero de persoas que utilizan refráns é moi reducido, polo que resultamoi difícil recorrer a este tipo de “expertos” para consultarllessobre o significado e a función dun determinado refrán.O primeiro recurso no que pode pensar o traductor para traducirestas unidades é o diccionario, pero este camiño non sempre conducea unha solución, e se esta aparece, non sempre é fiable. As diferenciasexistentes entre expresións idiomáticas e as paremias (especialmenteos refráns), tamén aparece reflectida nos diccionarios. Os diccionariosbilingües posúen abundantes expresións idiomáticas, pero recollenpoucas paremias populares. Pola outra banda, a abundancia de repertoriosparemiográficos multilingües (entre estas linguas normalmentenon se atopa o galego) contrasta coa escaseza de diccionarios plurilingüesde expresións idiomáticas. Na lingua galega esta escaseza é moitísimomaior. De todos é sabido que a nosa lingua se atopa inmersanun proceso de normalización, no que unha parte fundamental é acreación de diccionarios, glosarios e obras de consulta, xa sexan monolingües,bilingües, xerais, especializados, ou de calquera outro tipo.Aínda que existen diccionarios e recompilacións paremiolóxicas e fraseolóxicasda lingua galega (Diccionario de refráns en Galaxia,Refraneiro galego básico de Ferro Ruibal, Así falan os galegos enGalinova e Diccionario de Refráns en Galaxia, por citar só algúns), écerto que non abundan as obras bilingües ou plurilingües especializadas22 . Polo tanto, o traductor galego e os traductores en xeral, non dispoñendun repertorio paremiográfico plurilingüe amplo e fiable pararealizar unha consulta puntal.Esta situación de escaseza, xunto coa incompleta información queofrecen certos diccionarios, fai que, en moitas ocasións o traductorteña que resolve-lo problema traductivo el só. Para poder solucionalo,o traductor ten que posuír uns coñecementos paremiolóxicos suficientes,tanto na lingua estranxeira, para poder identificalas, comana súa propia, para poder buscar un equivalente. Ademais, como xa22Ver nota nº. 2025

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOcomentamos anteriormente, o traductor ten que ser capaz de reflecti-lasposibles modificacións producidas con fins lúdicos ou cómicos (desautomatizacións).Posuír esta competencia non é tarefa fácil, xa queademais do anteriormente citado, o traductor tamén ten que ter enconta o uso, o rexistro e o nivel de lingua á hora de utiliza-las expresiónsidiomáticas.1. Os universais paremiolóxicos 23Sen embargo, non todo son dificultades para o traductor que se enfrontaós refráns. Ben é sabido que os refraneiros reflicten o carácternacional, a alma dun pobo, a súa particular visión do mundo e polotanto, á hora da traducción, supoñen un obstáculo que a maioría dasveces se salva mediante a perda do “sabor” do orixinal. Sen embargo,pódese constatar que, a pesar das características propias de cada linguae de cada pobo, os refráns teñen un caracter universal. A semellanza,que ás veces chega a ser unha equivalencia completa a tódolosniveis, é máis obvia nos refráns de difusión internacional que se remontana unha fonte común. Así podemos distinguir refráns:– de orixe grecolatinaEine Sorge verdrängt die andereUn cravo saca outro cravo– de procedencia bíblicaDer Mensch denkt, und Gott lenktO home propón e Deus dispón– que se difundiron por toda Europa no MedievoEs ist nicht alles Gold, was glänztNon é ouro todo o que reloceA maioría dos refráns atopa equivalencias noutras linguas: consérvasea estructura lóxico-semiótica, pero adoita cambia-la estructura23Nikoláeva, 1997: 445-45026

dificultades e facilidades na traducción dos refránsmetafórica e a dos obxectos mencionados. Segundo Permiakov 24 , énesta diversidade de obxectos, reflexo das realidades etnográficas dopobo, onde radica o entrañable e irrepetible do refraneiro. Pero aíndaque o refrán sexa de difusión internacional, sempre está incluído natradición cultural nacional. Ás veces a importancia deste elemento culturalé tan grande que os refráns arrincados do seu terreo natural preséntansecomo enigmáticos ou pouco comprensibles.A meta final da traducción paremiolóxica é traducir sempre o sentido,o que a miúdo supón prescindir das referencias extralingüísticas.Deste xeito, pérdense as alusións e os símbolos nacionais, queparticipan na formación do sentido xeral do texto. Estas figuras desaparecenou substitúense por outros detalles de marcado carácter nacionalna LM. Neste último caso unha realidade cultural substitúe aoutra.2. Estratexias para a traducción de refránsNon se pode esquecer que os refráns, como unidades pechadas queson, non se poden traducir palabra por palabra. Débese atender ó sentidoglobal que se desprende delas e buscar unha unidade cerradaequivalente na lingua termo. Un dos principios fundamentais da traduccióné a transferencia de ideas e non de palabras. A traducción derefráns é un claro exemplo. A seguir presentarémo-las estratexias detraducción de refráns que propoñen distintos autores.2.1. Estratexia proposta por Julia Sevilla Muñoz 25Ás veces os refráns equivalentes en dúas linguas coinciden non sóno significado, senón tamén no significante. Neste caso, estaríamosdiante dunha equivalencia total.P. ex. Es ist nicht alles Gold, was glänztNon é ouro todo o que reloce24Permiakov, 1970: 27-3025Sevilla en 27

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOPero a maioría das veces o distanciamento no tocante ó significantedos refráns na lingua orixe e na lingua meta é suficientemente importante,polo que o traductor debe busca-la equivalencia conceptual dorefrán na lingua orixe.P. ex. Wer andern eine Grube gräbt, fällt selbst hineinO que pide mal para o seu veciño, venlle o seu mal polo camiñoNeste caso, non se pode traducir palabra por palabra o refrán, xaque non se pode esquece-la súa idiomaticidade, o que fai imposible asúa traducción literal, xa que o seu sentido non coincide cos significadosactualizados do texto nin coa realidade extralingüística.Cando falamos de equivalencias aparece outro problema á hora detraducir: as variantes formais 26 que pode ofrecer un mesmo refrán. Aexistencia de refráns co mesmo significado e cun significante moi parecidopresenta un novo problema para o traductor.P. ex. Facédevos mel e comeranvos as moscasFaite mel e comerante as moscasO que se volve mel, cómeno as moscasQuen se fai de mel, cómeno as moscasNeste caso, debe se-lo bo sentido do traductor, a súa competencialingüística e a súa preocupación por traduci-lo que quere dici-lo autor,a pauta que determinará cal é a expresión máis axeitada.Por último, no caso de que o refrán na lingua orixe non teña equivalenciana lingua meta nin total nin conceptual, Sevilla Muñoz propónque se deixe na lingua orixe, pero sempre cunha nota a pé de páxina,na que se explique o seu sentido conceptual, xa que docontrario, a traducción do texto quedaría incompleta.2.2. Estratexia proposta por Joaquim MallafrèNo seu libro LLengua de tribu i llengua de polis: bases d’una traduccióliterària (1991), Joaquim Mallafrè presenta catro estratexiaspara a traducción de refráns. Estas son:26Ver páxina 528

dificultades e facilidades na traducción dos refráns1. Literalidade pre-existenteSon correspondencias case exactas, é dicir, a mesma idea conpracticamente as mesmas palabras. Loxicamente, a maioría dostraductores utilizan esta estratexia sempre que é posible.2. Equivalencia pre-existenteTrátase dunha correspondencia parcial: a mesma idea expresadacon distintas palabras.Como se pode observar, as dúas primeiras propostas son moi parecidasás de Sevilla, pero á diferencia desta, cando as primeiras dúas estratexiasnon se poden aplicar xa que non dispoñemos dun equivalentena lingua meta, Mallafrè propón que o traductor debe crear unhaadaptación. Estas son as dúas opcións:3. Adaptación literal4. Adaptación equivalenteEstas dúas últimas opcións deben conserva-los elementos básicosde todo refrán: ritmo, alteración da orde, rima, etc., para producirno lector o efecto de que está a ler un refrán. A adaptación literalutiliza aproximadamente as mesmas palabras, conservandoo sentido, mentres que a adaptación equivalente correspóndesecunha adaptación máis libre.Persoalmente, estamos de acordo cos dous autores na necesidadede buscar en primeiro lugar un equivalente total do refrán e no casode que este non exista, busca-lo equivalente conceptual. En canto áproposta de Sevilla, non estamos de acordo coa súa estratexia candonon existe ningún equivalente para un refrán en LO. A traducción tenque producir no lector a sensación de que está a ler un orixinal, polotanto, atopar no medio dun texto en galego un refrán dunha linguatan afastada para o lector coma por exemplo o alemán resultaría contraproducente,aínda que se explique a pé de páxina o seu significado.Neste caso coincidimos coa opción de Mallafrè, que propón acreación dun novo refrán que respecte as características propias destena LM, e polo tanto produza no lector a sensación de estar a ler un29

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOorixinal. Incluso se o traductor considerase que con esta adaptación osignificado do refrán non resulta claro, ou considera que ten que explicaralgo máis sobre o refrán orixinal, podería pensar na posibilidadede engadir un comentario a pé de páxina. Sen embargo, consideramosque esta opción ten que ser moi sopesada, xa que o traductor ten quepasa-lo máis desapercibido posible.30

criterios seguidos para a creación do refraneiroIV.Criterios seguidos para a creación do refraneiroOprimeiro paso para a creación dun refraneiro é a elección dosistema que se vai utilizar para agrupar ou organiza-lo materialrecollido. Existen diferentes sistemas para levar a cabo este labor, p.ex., método étnico-xeográfico, cronolóxico, lingüístico, etc 27 . Sen embargo,existen dous métodos que predominan dentro da estructuracióndos refraneiros, estes son o alfabético e o temático. Como o seu propionome indica, o método alfabético ordena os refráns alfabeticamente, eo temático por temas. Neste refraneiro utilizouse o método temáticopara poder restrinxi-lo ámbito de estudio segundo se explicará máisadiante.A creación dun refraneiro temático pode presentar algúns problemasdebido a que a miúdo un refrán pode ofrecer varias posibilidades de interpretación.Isto é debido ó seu contido metafórico. Vexamos algúnsexemplos 28 das posibilidades de interpretación dun refrán alemán.Auch dem Teufel soll man eine Kerze anzünden1. Hai tanta xente boa como mala no mundo2. Entre a xente que vai ´s igrexa tamén hai malas persoas3. Unha mala persoa tamén pode ir á igrexa4. Unha mala persoa tamén pode ser boa algunha vez5. Unha persoa boa tamén pode facer unha cousa mala, etc.27Estonian folklore archives en 28Estonian folklore archives en 31

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOEsta variedade de interpretacións supón un problema xa que intentarincluír cada refrán nunha soa categoría pode supo-la restricción dosignificado deste e a ordenación arbitraria do refraneiro (dependenteda interpretación do propio autor). No caso anterior, por exemplo, orefrán alemán podería incluírse nos seguintes temas: “visita á igrexa”,“a bondade e maldade do home”, “erros e vicios”, ou tamén en “equivocacións”.Sen embargo, malia estas dificultades e segundo se explicaráno seguinte apartado, o método temático é o máis axeitado para aelaboración deste refraneiro.A continuación expoñerémo-los pasos que seguimos para a creacióndo refraneiro:1. Escolla das categorías. A escolla das categorías que debían aparecerneste refraneiro tivo que realizarse con moito coidado. A construccióndun refraneiro “alfabético”, que abarcara todo tipo de refráns,resultaba unha tarefa demasiado ampla para este PFC, e intentar abarcarun rango demasiado amplo de categorías, tería como resultadomáis que probable un refraneiro con moitas deficiencias e carencias.Por este motivo, decidimos escoller un número determinado de categorías,dez en total, no que poder centrarse e así obter un mellor rendemento.Para a elección destas categorías baseámonos nos seguintescriterios:– debían ser unhas categorías representativas nun refraneiro. Istoquere dicir que teñan unha presencia importante.– debían ser unhas categorías válidas para as dúas linguas do refraneiro.A saber, había que escoller categorías alemanas para as quese puidesen atopar correspondencias en galego.– os refráns conteñen unha “verdade xeral” 29 ou fan referencia acostumes, traballos, etc., que pertencen a cultura de cada pobo.Polo tanto, non incluímos refráns de sentido moi restrinxido,como os meteorolóxicos, os temporais ou supersticiosos, pola dificultadeque supón localiza-la correspondencia paremiolóxicaoportuna en galego.29Ver páxina 332

criterios seguidos para a creación do refraneiroSegundo estes criterios escollémo-las seguintes categorías: Esel(burro), Frau, Mädchen, Weib (muller, rapaza), Gaul, Pferd (cabalo),Geld (cartos), Hahn, Huhn, Henne (galo, galiña e pitos), Hund(can), Kater, Katz, Kätzchen (gato, gata, michiños), Kinder (nenos efillos), Mann (home), Ochs, Kuh, Kalb (boi, touro, vaca, cuxo),Schwein, Sau (porco, porca). Os motivos polos que escollemos estascategorías e non outras que compartían os mesmos criterios foron osseguintes:– Categoría dos animais domésticos: aínda que cada vez menos, asociedade alemana tamén ten un gran compoñente rural, igualque Galicia. Se ademais temos en conta que os refráns non teñenunha orixe recente, senón que algúns teñen a súa orixe hai séculosatrás, resulta fácil deducir que todo aquilo relacionado comundo rural, o agro, as colleitas, os animais domésticos, etc., teráunha gran representación no refraneiro alemán e galego. Polotanto, a escolla destes animais (burro, cabalo, can, galo, gato,porco e vaca) como categoría aseguraba unha boa fonte para asúa comparación nas dúas linguas.– Cartos: sobran as explicacións se facemos caso dos seguintes refráns:Geld regiert die Welt – O diñeiro é o amo do mundo enteiro.– Home, muller, nenos e fillos: ¿que categoría paremiolóxica poderiamosatopar que fose máis universal que a do ser humano en tódalassúas etapas vitais? Aínda que os refráns son propios de cadacultura, ben é certo que non hai nada máis común a tódalas culturasque o propio creador destas, o home.2. Selección dos refráns alemáns. Esta selección realizouse tendoen conta a conveniencia de poder atopar para a maioría deles unhacorrespondencia propia e axeitada en galego. Para realizar estaselección utilizáronse os seguintes diccionarios e refraneiros: Diedeutschen Sprichwörter (Reclam), Dictionary of European Proverbs(Routledge), Duden Redewendungen und sprichwörtlicheRedensarten: Wörterbuch der deutschen Idiomatik (Dudenverlag),Grobes Wörterbuch Deutsch Redewendungen und sprichwörtlicheRedensarten (Buch und Zeit).33

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO3. Redacción dun breve comentario ou explicación de cada un dosrefráns seleccionados. Esta tarefa precisa unha atención moi especialpara expresa-lo significado dos refráns en poucas palabras.4. Obtención dos equivalentes galegos. Empregamos equivalenciaen vez de traducción, porque, salvo nos casos nos que existe o mesmorefrán en ámbalas linguas, procuramos ofrece-lo equivalente conceptual,xa que, como di Sevilla Muñoz 30 , cada lingua se expresa cun selopropio e característico do que non se debe prescindir. Ademais de resultarmoitas veces pobre e inexpresiva, a simple traducción palabrapor palabra resulta estraña e nalgunhas ocasións incluso contraria óespírito de cada lingua. Esta fase de emparellamento foi quizais a máisdifícil. O primeiro paso consistiu en busca-los equivalentes galegosnas categorías similares dos diccionarios e refraneiros consultados. Omaterial de consulta fundamental foi o Refraneiro Galego Básico deFerro Ruibal, o Diccionario de diccionarios en versión CD-ROM, oDiccionario de refráns de Conde Tarrío, o Diccionario da RealAcademia Galega así como o artigo de Fernández de Sanmamed eMontero Küpper “100 paremias alemanas e a súas correspondenciasgalegas”. Esta busca produciu certos resultados, pero como as imaxesque utilizan os refráns varían dun idioma a outro, non puidemosatopa-las correspondencias galegas de moitos refráns alemáns. Por estemotivo, tivemos que esquece-las imaxes ou metáforas iniciais do alemáne buscar sistematicamente nos refraneiros galegos para atopa-lorefrán equivalente. Evidentemente as dificultades foron moitas. Abusca “un por un” resulta longa e complicada, xa que ademais de terque facela para cada refrán, durante esta busca apareceron moitos refránsdos que habería que indaga-lo seu significado para saber se poderíanser un equivalente. Ante a dúbida, estes refráns non se incluíron.Ás veces atopáronse varios refráns equivalentes para o mesmo refránorixe, outras veces apareceron moitas variantes dun mesmo refrán,estas variantes e sinónimos tamén se incluíron. Así mesmo, despois derealiza-la busca de refráns galegos, algúns refráns alemáns tiveron queser desbotados das distintas clasificacións por non atoparse un equivalentepara eles.30Sevilla et al. 1999: 481-48634

criterios seguidos para a creación do refraneiroEste método ten algúns inconvenientes, xa que o material recollidonon sempre é homoxéneo e, como consecuencia, algunhas categoríasaparecen medio baleiras, mentres que outras sofren unha “saturación”.A modo de exemplo, a categoría Frau, Mädchen, Weib ten 29 entradas,mentres que na categoría Kinder só se atopan 9.Unha vez establecidas as equivalencias xorde un problema. Aíndaque dous refráns de dúas linguas distintas sexan equivalentes en cantoó significado, o seu uso, nivel de lingua ou vixencia non teñen por quese-los mesmos. Incluso dentro dunha mesma lingua un refrán podeestar vixente nunha zona xeográfica e non noutra, pode atoparse enuso entre os falantes dunha determinada idade e atoparse esquecidopara outros. Para poder ofrecer este tipo de clasificación máis profundahabería que realizar atlas paremiolóxicos de cada lingua, tarefa que seafasta moito do ámbito deste proxecto.Como comentamos anteriormente, durante a realización do refraneiro,puidemos observar que algúns refráns presentaban variantes eque outros podían considerarse sinónimos. Neste punto temos quefacer un pequeno inciso para explica-lo que consideramos un sinónimoe unha variante dun refrán neste refraneiro. Por sinónimo entendemosun refrán de significado próximo ou sentido emparentado,mentres que por variante entendemos aquel refrán que presenta unhaforma lixeiramente modificada ou diferente 31 . Velaquí estes exemplos:– Wer sich zum Esel macht, der muss Säcke tragenAdvirte de que as persoas brandas, fráxiles de carácter ou poucodecididas acaban sendo engulidas polas de temperamento máisforte e carácter máis decididoFacédevos mel e comeranvos as moscasV. Faite mel e comerante as moscasFaite ovella e comerate o loboO que se fai ovella, cómeno os lobosO que se volve mel, cómeno as moscas– Das Pferd beim Zaum, den Mann beim WortEste refrán insta ás persoas a cumpri-las súas promesas, xa que aelas se deben31Ver páxina 1135

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOO boi, pola corda; e o home, pola bocaS. O home, pola parola; e o boi, pola cordaO home, pola palabra; e o boi, pola cornaA inclusión de sinónimos e variantes alemanas ten como funciónproporcionarlle ó traductor o máximo número posible de refráns nosque buscar. No caso dos sinónimos e variantes galegos o que se buscaé proporcionarlle ó traductor o maior número posible de refráns paraescolle-lo que máis se adapta á súa traducción.Para finalizar este apartado, establécense algunhas pautas para aconsulta do refraneiro. Este se pode consultar de dous xeitos: a primeiraopción sería a busca directa no índice alfabético de refráns alemánsque aparece ó final do refraneiro. Mediante esta opción basta conbusca-lo refrán en cuestión no índice e se o atopamos ir á entrada dorefraneiro que alí aparece recollida.Outra posibilidade de busca consistiría en acudir directamente ó refraneiro.Poñamos un exemplo práctico. Queremos buscar este refrán:Es stolpert oft ein Pferd, das vier Füβ hatEn primeiro lugar teremos que buscar unha palabra chave que coincidacon algunha das categorías nas que está dividido o refraneiro:1. Esel (burro)2. Frau, Mädchen, Weib (muller, rapaza)3. Gaul, Pferd (cabalo)4. Geld (cartos)5. Hahn, Huhn, Henne (galo, galiña e pitos)6. Hund (can)7. Kater, Katz, Kätzchen (gato, gata, michiños)8. Kinder (nenos e fillos)9. Mann (home)10. Schwein, Sau (porco, porca)11. Ochs, Kuh, Kalb (boi, touro, vaca, cuxo)Neste caso a palabra chave é Pferd. Hai que ir a ese apartado do refraneiroe buscar unha entrada que coincida co refrán que buscamos.36

criterios seguidos para a creación do refraneiroSe a atopamos a nosa busca termina neste punto, mais é posible quenon atopémo-lo refrán que buscamos na entrada do refraneiro. Nesecaso tamén haberá que buscar nas variantes ou sinónimos que presenteunha entrada, como neste caso:Das beste Pferd stolpert und hat vier BeineV. Es stolpert oft ein Pferd, das vier Füβ hatStolpert doch auch ein Pferd mit vier BeinenS. Auch der beste Gaul kann strauchelnNinguén está libre de cometer un erroO mellor cabalo dá un tropezónS. O carro máis mellor pódese torcerO mellor viño fai borraO refrán que buscamos aparece recollido como unha variante daentrada principal.Por último, hai que subliñar que neste refraneiro tamén aparece recollidoun índice das paremias galegas. Este índice pode servir para arealizar buscas inversas, é dicir, do galego ó alemán, aínda que nunprincipio o refraneiro sexa alemán-galego.37

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOV.O sexismo e o refraneiroUnha vez elaborado o refraneiro, puidemos comprobar que certascategorías tiñan máis entradas que outras e entre as que máisentradas tiñan destacaba as categorías de Hund (can) e de Frau,Mädchen, Weib (muller, rapaza). Nesta última categoría puidemosconstatar que a maioría dos refráns que teñen como tema central amuller, tanto alemáns como galegos, son claramente machistas.Debido a esta cantidade de equivalencias atopadas parécenos interesantefacer un apartado para analizar brevemente a visión que sobre amuller teñen os refraneiros alemán e galego.Se considerámo-los refráns como reflexo da sabedoría popular eestes ademais teñen a súa orixe en épocas pasadas e en sociedadesnas que imperaba o machismo, non resulta difícil pensar que os refránstamén van reflectir esa visión machista. Deste modo, durante arealización do glosario, atopámonos que tanto os refráns alemánscomo os galegos tratan dun modo bastante machista á muller, e recollenunha serie de tópicos nada correctos se os observamos dende aperspectiva de igualdade entre homes e mulleres existente hoxe endía. Tanto nos refráns alemáns como nos galegos, a muller aparececomo un ser contradictorio, demasiado falador e incluso perigoso.Tamén existen refráns nos que se valora positivamente a muller, aíndaque son moito menores en número. Velaquí algúns exemplos de cómotratan os refráns alemáns e galegos a muller obtidos a partir da observacióndo corpus incluído no refraneiro deste traballo.38

o sexismo e o refraneiro– O castigo físico á muller recoméndase en bastantes refránsEin Weib, ein Esel und eine Nuss – diese drei man klopfen mussFrauen und Koteletts werden um so besser, je mehr man sie klopftKlopfe den Pelz aus – es wird dir wärmer; klopfe das Weib, siewir dir lieberLiebe dein Weib von ganzem Herzen, schlage es, dass dieGlieder schmerzenWeiber und Pferde wollen geschlagen seinA burra e a muller a paos hainas que tanguerÁ muller e á galiña, tórcelle o pescozo verás como queda mansiña– A morte da muller non supón unha gran dorTod der Frau und Stoβ am Ellbogen tut gleich wehDor de muller morta dura ata a porta– A muller resulta un perigo para o home.Drei W’ bringen uns viel Pein: Weiber, Würfelspiel und WeinWeiber, Wein und Würfspiel verderben Menschen vielMulleres e viño sacan ó home do bo camiñoMulleres e malas noites matan os homes– O refraneiro tamén advirte ó home do perigo de casarseEin Mann, der ein Weib genommen, ist in einen Käfig gekommenMänner, die ein Weib genommen, sind um ihre Freiheit gekommenCasáronte, cazáronte– As bagoas da muller non son dignas de confianzaAndere Hunde hinken, Bühlen winken, Frauen weinen,Judenschwören soll sich niemand kehrenEn bágoas de muller non se pode crerEn coxeira de can e bágoas de muller non hai que crer– A muller é un ser volubleDie Frau ist ein wechselhaftes WesenFrauen sind launischVeränderlich ist Frauensinn und nimmer gleicht er sich39

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOA muller é antolladiza, e a cabra é espantadizaEntre o si e o non das mulleres, non cabe a punta dun alfineteCatro mulleres, catrocentos pareceres– O lugar da muller atópase na casaDas Weib und der Ofen sollen zu Hause bleibenDie Frau ist zu Hause am schönstenWer seine Frau Lieb hat, lasse sie zu HauseA muller casada e honrada, a perna crebada para que non saia dacasaA muller honrada, a perna crebada e na casaEine Frau am Fenster und ein Weinstock am Wege sind schwer zuhütenMuller ventaneira para quen a queira– Tamén aparece o arquetipo de muller boa. Este refírese normalmenteá muller traballadora, esposa fiel, boa nai, obediente, etc.Vexamos algúns exemplos:Der Mann baut das Haus, die Frau das HeimO home gana a facenda, e a muller consérvaaEin Mann ohne Frau ist ein Baum ohne Laub und ZweigeMann ohne Weib, Haupt ohne LeibMann ohne Weib, Haupt ohne Leib: Weib ohne Mann, Leib ohneHaupt daranA muller é a metade do homeA muller fai o homeHome sen muller, home non éNon hai macho sen femia40

desenvolvemento de exemplosVI.Pequeno refraneiro Alemán > GalegoESEL (BURRO)1Als Esel geboren, als Esel gestorbenO que dá a natureza non se pode cambiarO que nace burro, burro morre2Auf einen Eselkopf sind Laugen umsonstRefrán que denota a inutilidade de certas acciónsBurro lavado, xabón perdidoS. O que lava a cabeza da burra, perde o xabón e perde a lavadura3Besser von einem Esel getragen, als durch ein Pferd in den Sand geworfenAconsella escoller a máis segura de entre as distintas opcións quese presentan na vida.Máis quero un burro que me leve, que cabalo que me deixe4Ein Esel bleibt ein Esel, und käm’ er gen RomSinala que as persoas de pouca intelixencia, vaian onde vaian, nonpoden sacar proveito das súas experienciasO que burro vai a Roma, burro vén de volta41

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO5Er schlägt auf den Sack und meint den EselÁs veces unha persoa recibe un castigo por un delicto que outrocometeuA culpa do burro botáronlla á albardaS. Xogan os burros e páganas os arrieiros6Esel dulden stumm, allzu gut ist dummMoitas veces quen máis dá é quen menos recibeDe balde andan os cans e tíranlles pedras7Schick den Esel nach Oxford, nimmer wird ein Pferd er dortSinala que as persoas de pouca intelixencia, vaian onde vaian, nonpoden sacar proveito das súas experienciasO que burro vai a Roma, burro vén de volta8Wenn dem Esel zu wohl ist, geht er auf Eis tanzenAs desgracias ou accidentes sempre suceden nos momentos máisinoportunosO burro que moito carga, logo rompe o aparello9Wer den Esel mit Seife wäscht, hat schlechten Lohn davonRefrán que denota a inutilidade de certas acciónsBurro lavado, xabón perdidoS. O que lava a cabeza da burra, perde o xabón e perde a lavadura10Wer sich zum Esel macht, der muss Säcke tragenAdvirte de que as persoas brandas, fráxiles de carácter ou poucodecididas acaban sendo engulidas polas de temperamento máis forte ecarácter máis decidido42

desenvolvemento de exemplosFacédevos mel e comeranvos as moscasV. Faite mel e comerante as moscasFaite ovella e comerate o loboO que se fai ovella, cómeno os lobosO que se volve mel, cómeno as moscasQuen se fai de mel, cómeno as moscas11Zieht ein Esel über den Rhein, kommt ein I-a wieder heimSinala que as persoas de pouca intelixencia, vaian onde vaian, nonpoden sacar proveito das súas experienciasO que burro vai a Roma, burro vén de voltaFRAU, MÄDCHEN, WEIB (MULLER, NENA E RAPAZA)12Andere Hunde hinken, Buhlen winken, Frauen weinen, Judenschwörensoll sich niemand kehrenRefrán machista que aconsella non tomar en serio as mostras de sufrimentodas mulleresEn bágoas de muller non se pode crerS. En coxeira de can e bágoas de muller non hai que crerNon críes galiñas cerca da raposa, nin creas en bágoas de mullerchorona13Barmherzige Mutter zieht grindige TöchterV. Barmherzige Mutter zieht lausige KinderFai referencia ós fillos que resultan moi diferentes ós seus pais e,máis concretamente ós que teñen vicios que os seus proxenitoresnon tiveronNai facendosa fai a filla preguiceiraV. Nai moi goberneira, filla preguiceira43

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO14Bei Nacht sind alle Weiber gleichS. Lösche das Licht aus, so sind alle Weiber gleichCertas circunstancias, como a falla de luz ou de claridade, igualanou asemellan as cousas ou as persoas distintas entre elas, ou ocultanou atenúan os seus defectos e diferenciasDe noite non hai muller feaS. Ás escuras de nada valen as fermosuras15Das Weib und der Ofen sollen zu Hause bleibenS. Die Frau ist zu Hause am schönstenWer seine Frau lieb hat, lasse sie zu HauseRefrán machista que afirma que o fogar é o lugar máis apropiadopara a mullerA muller casada e honrada, a perna crebada para que non saia da casaV. A muller honrada, a perna crebada e na casa16Der Mutter schenk’ ich, an die Tochter denk’ ichS. Man küβt das Kind oft um der Mütter willenMit der Mutter soll beginnen, wer die Tochter will gewinnenEnsina que para gañarse o afecto dunha persoa hai que empezarpor gañarse ós seus achegadosQuen quere a Beltrán, quere o seu canV. Quen quere a Xan, quere o seu can17Die Frau ist ein wechselhaftes WesenUtilízase para critica-la suposta volubilidade da opinión dasmulleresEntre o si e o non das mulleres, non cabe a punta dun alfineteS. Catro mulleres, catrocentos pareceresTres mulleres, trinta pareceres18Drei W’ bringen uns viel Pein: Weiber, Würfelspiel und WeinS. Weiber, Wein und Würfelspiel verderben Menschen viel44

desenvolvemento de exemplosRefrán machista que prevén sobre os perigos do amor e do viño: osdous cegan a razónMulleres e viño sacan ó home do bo camiñoS. Mulleres e malas noites matan os homes19Ein Mann ohne Frau ist ein Baum ohne Laub und ZweigeIndica a importancia que ten a muller para o homeA muller é a metade do homeS. A muller fai o homeHome sen muller, home non éNon hai macho sen femia20Ein Weib, ein Esel und eine Nuss – diese drei man klopfen mussV. Nussbäume und Weiber wollen geschlagen seinRefrán machista que reivindica o castigo físico para trata-las mulleresA burra e a muller a paos hainas que tanguerS. Á muller e á galiña, tórcelle o pescozo verás como quedamansiña21Eine Frau am Fenster und ein Weinstock am Wege sind schwer zuhütenRefrán machista que afirma que as mulleres ás que lles gusta amosarseteñen demasiado perigoMuller ventaneira para quen a queira22Frauen können lachen, weinen wenn sie wollenRefrán machista que dá a entender que as mulleres utilizan as súasbágoas para o seu proveitoA muller ri cando pode e chora cando quere23Frauen sind launischUtilízase para critica-la suposta volubilidade da opinión das mulleresA muller é antolladiza e a cabra é espantadiza45

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO24Frauen und Koteletts werden um so besser, je mehr man sie klopftRefrán machista que reivindica o castigo físico para trata-las mulleresA burra e a muller a paos hainas que tanguerS. Á muller e á galiña, tórcelle o pescozo verás como queda mansiña25Klopfe den Pelz aus – es wird dir wärmer; klopfe das Weib, sie wird dir lieberRefrán machista que reivindica o castigo físico para trata-las mulleresA burra e a muller a paos hainas que tanguerS. Á muller e á galiña, tórcelle o pescozo verás como queda mansiña26Liebe dein Weib von ganzem Herzen, schlage es, dass die Glieder schmerzenRefrán machista que reivindica o castigo físico para trata-las mulleresA burra e a muller a paos hainas que tanguerS. Á muller e á galiña, tórcelle o pescozo verás como queda mansiña27Mann ohne Weib, Haupt ohne LeibS. Mann ohne Weib, Haupt ohne Leib: Weib ohne Mann, Leibohne Haupt daranIndica a importancia que ten a muller para o homeA muller é a metade do homeS. A muller fai o homeHome sen muller, home non éNon hai macho sen femia28Nimm kein böses Weib ins Haus, denn sie treibt dich selbst hinausEnumera algunhas circunstancias que resultan molestas para ohome e que lle fan ausentarse da casaO fume, a goteira e a muller brava botan o home fóra da súa casa4629Tod der Frau und Stoβ am Ellbogen tut gleich wehRefrán que dá a entender que hai homes que case non senten aperda da súa esposaDor de muller morta dura ata a portaV. O pranto da muller morta non pasa da porta

desenvolvemento de exemplos30Veränderlich ist Frauensinn und nimmer gleicht er sichUtilízase para critica-la suposta volubilidade da opinión das mulleresCatro mulleres, catrocentos pareceresV. Tres mulleres, trinta pareceres31Verheirate deinen Sohne wenn du willst, und deine Tochter wenn dukannstRefrán machista no que queda patente a inferioridade na que seatopa a muller con respecto ó home, incluso no tocante ó matrimonioA filla dala a quen a pida; o fillo hase mirar a quen se ha de darV. Casa a túa filla como puideres e o teu fillo como quixeres.Casa o fillo cando quixeres e a filla, canto máis antes puideresCasa o teu fillo cando queiras e a túa filla cando poidas32Was eine Frau sich vornimmt, setzt sie durchConstata a capacidade das mulleres para conseguir todo o que sepropoñenA muller e o ouro pódeno todoS. O que quer a muller, iso se ha facer33Weiber und Pferde wollen geschlagen seinRefrán machista que reivindica o castigo físico para trata-lasmulleresA burra e a muller a paos hainos que tanguer34Weiber, Wind und Glück sind immer veränderlichV. Weiber, Glück und Wind, ändern sich geschwindUtilízase para critica-la suposta volubilidade da opinión dasmulleresMuller, vento e ventura, logo se mudan47

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO35Wein und Weiber betören den WeisenRefrán que prevén sobre os perigos das mulleres e do viño: os dousalteran a razónA muller e o viño sacan o home de tino36Wer sein Weib schlägt, dem bessert Gott die NahrungRefrán machista que reivindica o castigo físico para trata-las mulleresA burra e a muller a paos hainas que tanguerÁ muller e á galiña, tórcelle o pescozo verás como queda mansiña37Wie der Baum, so die Birn’; wie die Frau, so die Dirn’O carácter dos que mandan reflíctese naqueles que lles obedecenCal amo, tal o criadoS. Cal é o can, tal é o donoA bo capelán, mellor sancristán38Wo das Weib in Hosen geht, der Mann in Ordnung selten stehtRefrán machista que incide na idea de que unha casa debe ser gobernadapor un home e nunca por unha mullerMal anda a casa onde a roca manda na aixadaS. Cando a galiña pica no galo, malo, malo39Wo Weiber führen das Regiment, da nimmt es selten ein gutes EndRefrán machista que incide na idea de que unha casa debe ser gobernadapor un home e nunca por unha mullerMal anda a casa onde a roca manda na aixadaS. Cando a galiña pica no galo, malo, maloGAUL, PFERD (CABALO)40Auch der beste Gaul kann strauchelnS. Es strauchelt auch ein Pferd und hat doch vier Beine48

desenvolvemento de exemplosNinguén está libre de cometer un erroO mellor cabalo dá un tropezónS. O carro máis mellor pódese torcerO mellor viño fai borra41Das Auge des Herrn macht das Pferd fettLembra que é conveniente que o dono ou patrón atenda persoalmenteas súas posesións ou negocios para que estes mellorenO ollo do amo engorda o cabaloS. O mellor penso do cabalo está no ollo do amo42Das beste Pferd stolpert und hat vier BeineV. Es stolpert oft ein Pferd, das vier Füβ hatStolpert doch auch ein Pferd mit vier BeinenS. Auch der beste Gaul kann strauchelnNinguén está libre de cometer un erroO mellor cabalo dá un tropezónS. O carro máis mellor pódese torcerO mellor viño fai borra43Das Pferd beim Zaum, den Mann beim WortEste refrán insta ás persoas a cumpri-las súas promesas, xa que aelas se debenO boi, pola corda e o home, pola bocaV. O home, pola parola e o boi, pola cordaO home, pola palabra e o boi, pola corna44Das Pferd, das am besten zieht, bekommt die meisten SchlägeV. Das Pferd das am meisten zieht, bekommt am wenigstenMoitas veces quen máis dá é quen menos recibeDe balde andan os cans e tíranlles pedras49

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO45Der Bettler, der Ritter geworden, jagt sein Pferd zu TodeV. Der Bettler, der Ritter worden, jagt sein Pferd zu TodCando unha persoa de baixa condición goza de privilexios, axiñaesquece a súa procedencia e envaidéceseCando o vilán vai no mulo, coida que é seu todo o mundoS. Cando o vilán enriquece, a ninguén coñece46Die Fliege setzt sich immer auf ein mageres PferdOs problemas cébanse nas persoas máis desgraciadasGando fraco todo é carrachas47Ein alter Gaul macht gerade FurchenRefrán que indica que o cabalo vello posúe unha gran experienciano seu traballo. Por extensión pódese dicir que o paso dos anos proporcionaunha gran experiencia.Boi feito fai o barbeito co suco dereito48Ein junges Pferd braucht einen alten ReiterO mellor xinete para un cabalo novo, moitas veces demasiado impetuoso,é o xinete vello e experimentado. Por extensión pódese dicirque tódalas persoas novas precisan dos coñecementos e experienciadas persoas máis vellasA cabaleiro vello, cabalo novo49Ein Mietsgaul darf nicht müde werdenPedir cousas emprestadas resulta moi proveitoso xa que así non haique gastar nelasCabalo alleo non come nin se cansa e se se cansa moito, alá o seu dono50Fremdes Pferd und eigene Sporen machen kurze MeilenPedir cousas emprestadas resulta moi proveitoso xa que así non haique gastar nelasA cabalo alleo, espora propia50

desenvolvemento de exemplos51Geschenktem Gaul schaut man nicht ins MaulAconsella acepta-los regalos sen buscarlles defectosA cabalo dado non lle míre-lo dente52Wenn ein Bettler auf’s Pferd kommt, so kann ihm kein Teufel mehr voraneilenS. Wenn der Bauer aufs Pferd kommt, reitet er schärfer als einEdelmannWenn ein Bauer auf den Gaul kommt, reitet er stolzer als einEdelmannCando unha persoa de baixa condición goza de privilexios, axiñaesquece a súa procedencia e envaidéceseCando o vilán vai no mulo, coida que é seu todo o mundoS. Cando o vilán enriquece, a ninguén coñece53Wie der Mann, so das PferdO carácter dos que mandan reflíctese naqueles que lles obedecenCal amo, tal o criadoS. A bo capelán, mellor sancristán54Williges Pferd soll man nicht spornenV. Ein williges Pferd soll man nicht spornenCando algo funciona ben non hai que esixirlle máisCabalo que voa non precisa esporaGELD (CARTOS, DIÑEIRO)55Der Groschen bringt den TalerV. Der Pfennig bringt den TalerViele Pfennige machen einen TalerA acumulación de pequenas cantidades pode se-la orixe da consecuciónde grandes fortunas.Carto a carto faise o ducado51

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO56Für Geld kann man alles habenSubliña a importancia do diñeiro como medio para consegui-lo quese pretendeCoa prata todo se alcanza57Geld geht durch alle Türen, auβer der HimelstürEn vida o diñeiro é moi importante, pero despois de morto nonserve para nadaDeus no ceo e na terra o diñeiro58Geld ist der beste ReisegefährteSubliña a importancia de contar con diñeiro para acada-lo que sepretendeO diñeiro sempre foi o mellor compañeiro59Geld ist ein gut Diener, aber ein schlechter HerrIndica que o diñeiro é proveitoso cando serve á persoa, pero queresulta perigoso cando a persoa serve ó diñeiroO diñeiro é tan bo servidor como mal señor60Geld kann auch einen Stein höhlenO diñeiro conségueo todoO diñeiro pódeo todoS. Coa prata todo se alcanza61Geld kommt zu GeldV. Wo Geld ist, kommt Geld dazuWo Geld ist, will Geld hinA posesión de diñeiro facilita a entrada en negocios e investimentosque xeran maiores beneficiosDiñeiro busca diñeiroS. Diñeiro gaña diñeiro52

desenvolvemento de exemplos62Geld macht allesCon diñeiro todo se consegueO diñeiro pódeo todoS. Coa prata todo se alcanza63Geld öffnet alle TürenCon diñeiro todo se consegueO diñeiro pódeo todoS. Coa prata todo se alcanza64Geld regiert die WeltV. Geld zwingt die WeltO diñeiro é o amo do mundoO diñeiro é o amo do mundo enteiroS. O diñeiro manda65Geld stinkt nichtA todo o mundo lle gustan os cartos, sexa cal for a súa orixeBen cheira o diñeiro, inda que veña dun esterqueiro66Pfennig ist Pfennig BruderA posesión de diñeiro facilita a entrada en negocios e investimentosque xeran maiores beneficiosDiñeiro busca diñeiroS. Diñeiro gaña diñeiro67So geht die Welt – ihr Gott ist GeldO diñeiro é o amo do mundoO diñeiro é o amo do mundo enteiroS. O diñeiro manda53

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOHAHN, HUHN, HENNE (GALO, GALIÑA, PITO)68Auch ein gescheites Huhn legt die Eier neben das NestNinguén está libre de cometer un erroO mellor nadador afoga no ríoS. Ó mellor escribidor esgállaselle a plumaO mellor viño fai borra69Der Hahn ist König auf seinem MistV. Der Hahn ist kühn auf seinem MistDer Hahn weiβ sich viel auf seinem MisteJeder Hahn ist stolz auf seinem NesteNa propia casa as persoas séntense fortes e con autoridadeS. Cada galo canta no seu galiñeiro, ou no seu poleiro.Cada un na súa casa é un rei70Der Hahn kräht am kühnsten auf eigenem MistNa propia casa as persoas séntense fortes e con autoridadeCada galo canta no seu galiñeiro, ou no seu poleiro.S. Cada galo canta no seu galiñeiro, e o que é bo, no seu e noalleo71Der junge Hahn kräht, wie er’s vom Alten gelernt hatS. Wie die alten Hähne krähen, so krähen auch die JungenRefrán que alude ás coincidencias (en afeccións, físico, defectos)que adoitan darse entre pais e fillosDe tal niño, tal paxariñoS. De tal pao, tal racha72Ein blindes Huhn findet auch mal ein KornV. Auch ein blindes Huhn findet mal ein KörnleinEine blinde Henne findet ein Korn auf der TenneEine blinde Henne kann auch ein Korn finden54

desenvolvemento de exemplosEin blindes Huhn findet auch wohl eine ErbseEs findet wohl auch ein blindes Huhn ein WeizenkornEste refrán recoñece que a miúdo as persoas que menos merecenson as que máis sorte teñenO máis ruín porco topa unha boa landra73Ein schlafender Fuchs fängt kein HuhnPara acada-lo que se quere non se pode ser preguiceiro, hai que traballarpara acadaloÓ raposo dormente non lle amence a galiña no dente74Ein schwarzes Huhn legt auch weiβe EierÁs veces, os fillos non se parecen ós pais, xa sexa para ben ou para malDa ovella negra nace un año brancoV. Da ovella branca nace un año negro75Hühner, die viel gackern, legen wenig EierCritica a aqueles ós que se lles vai a forza pola bocaGato que moito miaña, poucos ratos cazaS. Can moi ladrador, pouco mordedor76Kluge Hennen legen auch einmal in die NesselnV. Kluge Hühner legen auch einmal in die NesselnNinguén está libre de cometer un erroO mellor nadador afoga no ríoS. Ó mellor escribidor esgállaselle a plumaO mellor viño fai borra77Kräht die Henn und schweigt der Hahn, ist das Haus gar übel dranV. Wo die Henne kräht und der Hahn ist stumm, da steht’s mit demFrieden krummWo die Henne kräht und der Hahn schweigt, da geht’s liederlich zu55

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGORefrán machista que incide na idea de que unha casa debe ser gobernadapor un home e nunca por unha mullerCando a galiña pica no galo, malo, malo; e cando o galo pica nagaliña, aínda, aíndaS. Mal anda a casa onde a roca manda na aixada78Kümmere dich nicht um ungelegte EierNon convén adiantarse ós acontecementos cando aínda non é detodo seguro que ocorranAínda non pariu a cabra e xa o cabrito mamaS. Fillo non o temos e nome xa lle poñemos79Seine Hühner legen Eier mit zwei DotternCritica as persoas envexosas que esaxeran o valor do alleoA galiña da miña veciña está máis gorda que a miñaV. A galiña da miña veciña pon máis ovos que a miñaA galiña da miña veciña, sempre parece máis gorda que a miña80Wie die Henne, so die EierRefrán que alude ás coincidencias (en afeccións, físico, defectos)que adoitan darse entre pais e fillosTal paxaro, tal ovo81Wie die Hühner gackern, so die KükleinRefrán que alude ás coincidencias (en afeccións, físico, defectos)que adoitan darse entre pais e fillosDe tal niño, tal paxariñoS. De tal pao, tal racha.HUND (CAN)82Alte Hunde bellen nicht umsonstS. Bellt ein alter Hund, so soll man aufschauenWenn alte Hunde bellen, ist es Zeit, dass man ausschaut56

desenvolvemento de exemplosEnsina que as persoas de idade avanzada nunca din ou fan algo senunha razón de peso e por iso hailles que prestar atención cando o fanO can vello, se ladra, dá consello83Alte Hunde lassen sich schwer bändigenV. Alte Hunde sind schwer bändig zu machenAlte Hunde sind schwer zu bändigenDer alte Hund gewöhnt sich schwer an ein HalsbandEs ist nicht leicht, alte Hunde an die Kette zu legenÉ moi difícil que unha persoa maior aprenda ou se afaga a cousas novasBesta vella non entra en paso84Alte Hunde lernen nicht tanzenV. Ein alter Hund lernt schwer tanzenEin alter Hund lernt keine Kunststücke mehrEin alter Hund lernt nimmer stehenÉ moi difícil que unha persoa maior aprenda ou se afaga a cousas novasBesta vella non entra en paso85Alte Hunde sind schwer βellen lehrenV. Alte Hunde ist bös’ βellen lehrenÉ moi difícil que unha persoa maior aprenda ou se afaga a cousas novasBesta vella non entra en paso86Aus dem Hunde, glaube mir, wird, wie er wäscht, doch nie ein StierIndica que as persoas nunca cambianO can sempre será can87Bange Hunde bellen vielRecomenda evita-los cans pouco ladradores porque poden ser traidorese facer dano sen previo avisoCan que morde non ladra en van57

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO88Begossene Hunde fürchten das WasserAs persoas que se viron expostas no pasado a grandes dificultades einfortunios escarmentan e teñen moito coidado de non volver a pasarpor unha situación similar no futuroGato escaldado, da auga fría foxe.V. O gato escaldado, a auga fría faille dano89Bellende Hunde beiβen nichtS. Die Hunde, die so arg bellen, sind lange nicht die schlimmstenHunde, die viel bellen, beiβen nichtXeralmente, os que falan moito fan poucoCan moi ladrador, pouco mordedorS. Can ladrador, mal cazadorCan que ladra, non morde nin caza90Bellenden Hunden gibt man Brot, hat man so vor ihrem Zorn keine NotV. Bellenden Hunden stopft man das Maul mit BrotBösen Hunden muss man Brot vorwerfenSinala que o mellor modo de achegarse a un can que nos pode atacaré gañarse a súa amizade dándolle algo de comerA can que moito ladra, bótalle un óso, verás que logo calaS. A can que os dentes regaña dálle pan ou talladas91Besser ein lebender Hund als ein toter LöweS. Ein lebendiger Hund ist besser als ein toter LöweÉ preferible se-lo primeiro nunha asociación, empresa, etc., de pequenotamaño, que se-lo último nunha de maior relevanciaMáis vale can vivo que león morto92Böse Hunde muss man nicht weckenV. Schlafende Hunde soll man nicht weckenNon hai que tenta-la sorte buscando riscos innecesariosÓ can que dorme, non o espertes58

desenvolvemento de exemplos93Den toten Löwen beiβen die HundeOs problemas cébanse nas persoas máis desgraciadasÓ can mordido, todos o mordenS. A cadelo fraco todo son pulgasO can fraco todo é carrachasÓ can fraco todo se lle volven pulgasÓ carro crebado nunca lle faltan petoutos94Der Hund der auf dem Heu liegt, frisst es selbst nicht und lässt esauch keinem ander’nAlude ás persoas que, non podendo gozar dun ben, pretenden evitarque o gocen os demaisO can do hortelán non come as verzas nin deixa collelas paracomelasV. Como o can do hortelán, que non come el as peras nin as deixacomer ós máis95Der Hund frisst sein Gespiehenes wiederV. Der Hund frisst wieder, was er ausgespeiet hatDer Hund schlingt wieder, was er gespiehenDer Hund wendet sich zum eigenen GespeiConstata un feito do comportamento do canO can que trousou, o trouso papou, porque lle gustou96Der Hund ist ein Löwe in seinem HauseV. Der Hund ist keck im eignen HausDer Hund ist tapfer auf seinem MistEin Hund ist beherzt in seinem HauseNa propia casa as persoas séntense fortes e con autoridadeCada un na súa casa é un reiS. Cada galo canta no seu galiñeiro, ou no seu poleiro59

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO97Der Hund knurrt, wenn man ihm den Knochen nehmen will, auchwenn er ihn nicht frisstAlude ás persoas que, non podendo gozar dun ben, pretenden evitarque o gocen os demaisO can do hortelán non come as verzas nin deixa collelas para comelasV. Como o can do hortelán, que non come el as peras nin as deixacomer ós máis98Des Gärtners Hund isst keinen Lattich, er will ihn aber auch ander’nnicht lassenAlude ás persoas que, non podendo gozar dun ben, pretenden evitarque o gocen os demaisO can do hortelán non come as verzas nin deixa collelas para comelasV. Como o can do hortelán, que non come el as peras nin as deixacomer ós máis99Ein Hund beiβt dem andern den Schwanz nicht abAs persoas que comparten intereses comúns coidan moito de nonmolestarse entre eles nin de propiciar disputas contrarias a eses interesesNunca o can morde a cadelaS. Entre bois non hai cornadaNunca o lobo mata o lobo100Ein Hund bleibt ein Hund, wenn er gleich alle Tage in die Kirche gingeV. Ging der Hund tags Tausend Stund zur Kirche, er ist doch einHundHund bleibt HundIndica que as persoas nunca cambianO can sempre será can101Ein jeder Hund ist freudig auf seinem MistO orgullo que sentimos polas nosas posesións fai que estas aparezanante os nosos ollos como as mellores60

desenvolvemento de exemplosA cada cal gústalle máis o seu curralS. Cada paxariño atópase ben no seu niñoA cada paxariño gústalle o seu niñoA mellor casa é a miña, anque sexa pequeniñaBen está o paxariño no seu niño102Ein toter Hund beiβt nichtV. Tote Hunde beiβen nichtSinala que o mellor xeito de terminar cun mal ou soluciona-lo problemaé acabar co axente que o provocaMorto o can, acabouse a rabia103Es sind nicht alle Diebe, die der Hund anbelltAs aparencias engananNon son todos reiseñores os que cantan entre as flores104Hund bleibt Hund, wenn er auch ein rotes Halsband trägtIndica que as persoas nunca cambianO can sempre será canS. Inda que a mona se vista de seda, se mona era, mona queda105Hüte dich vor einem stummen Hund und einem Mann mit verschlossenemMundRecomenda evita-los cans pouco ladradores porque, ó igual que oshomes calados, poden ser traidores e facer dano sen previo aviso¡Gárdate de home que non fala e de can que non ladra!V. ¡Deus te libre de home que non fala e de can que non ladra!106Man kann einen alten Hund nicht ändernÉ moi difícil que unha persoa maior aprenda ou se afaga a cousasnovasBesta vella non entra en paso61

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO107Man muss den Hund nicht eher schimpfen, als bis man aus dem Dorfe istRecomenda non celebra-lo éxito dunha empresa ata non terminalaAta que non acabes non te gabesS. Mentres que está o capador enriba dela, non digas que a porcaé túaNon digas pillei o gato, mentres non o teñas no saco108Schweigender Hund beiβt am erstenS. Stumme Hunde beiβen gernAvisa de que hai que ter coidado cos cans, e por extensión coaspersoas caladas, xa que non avisan antes de actuarCan que morde non ladra en van109Stille Hunde und stille Wasser sind gefährlichV. Stumme Hunde und stille Wasser sind gefährlichRecomenda evita-los cans pouco ladradores porque, ó igual que asaugas tranquilas, poden ser traidores e facer dano sen previo aviso¡Gárdate da auga mansa que non corre!V. ¡Deus me libre da auga mansa, que eu me librarei da brava!110Viele Hunde sind des Hasen TodCando unha cousa ten moitos donos termínase perdendo, xa queninguén se fai cargo delaBurro de moitos cómeno os lobosV. Cousa de moitos cómena os lobosOvella de moitos cómena os lobos111Vor Hunden, die nicht bellen, und Leuten die nicht reden, muss mansich hütenRecomenda evita-los cans pouco ladradores porque, ó igual que aspersoas caladas, poden ser traidores e facer dano sen previo aviso¡Gárdate de home que non fala e de can que non ladra!V. ¡Deus te libre de home que non fala e de can que non ladra!62

desenvolvemento de exemplos112Was vom Hunde kommt, bellt gernRefrán que alude ás coincidencias (en afeccións, físico, defectos)que adoitan darse entre pais e fillosO fillo do gato mata o ratoS. Pais porcos, fillos marráns113Wenn der Hund mit dem Schwanze wedelt, meint er mehr das Fleischals den HerrnO motor que move a vontade das persoas é a satisfacción do propiointereseDálle ó rabo o can, non por ti senón polo panS. O can baila polo pan114Wo der Hund aufs Kissen kommt, will er im Bette liegenRecomenda seleccionar con tino as persoas nas que se deposita aconfianza. Tamén se emprega para reprender directamente a quenabusa desa confianza.Entrou o rato no meu celeiro e fíxose o meu herdeiroKATER, KATZ, KÄTZCHEN (GATOS, GATAS, MICHOS)115Bei Nacht sind alle Katzen grauCertas circunstancias, como a falla de luz ou de claridade, igualanou asemellan as cousas ou as persoas distintas entre elas, ou ocultanou atenúan os seus defectos e diferenciasDe noite tódolos gatos son pardos116Das sind die bösen Katzen, die vorne lecken und hinten kratzenV. Hüte dich vor den Katzen, die vorne lecken und hinten kratzenHüte dich vor jenen Katzen, die vorne lecken und hinten kratzenRefrán que critica ás persoas que se comportan de xeito hipócrita,afagando por diante e atacando por detrásO gato acariña co rabo, e rabuña coas unllas.S. Gabar coa boca e morder co rabo, faise tódolos días do anoBoca de mel e mans de fel63

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO117Der Katzen Freude, der Mäuse SorgeS. Der Katzen Scherz ist der Mäuse TodWas der Katze ein Spiel ist, macht der Maus keinen SpaβO que a unha persoa lle convén, a outra lle prexudicaO que é bo para o fígado é malo para o bazoS. O que a uns mata a outros sana118Die Katze fängt die Mäuse nicht in HandschuhenResulta moi difícil facer certas tarefas con demasiadas exquisiteces,especialmente para o que non está acostumado a elasNon se collen troitas coas bragas enxoitasQuen peixes queira pescar tense que mollar119Eine verbrannte Katze scheut das FeuerV. Immer scheut das Feuer die Katze, hat sie sich einst verbrannt dieTatzeS. Gebrühte Katze scheut auch kaltes WasserAs persoas que se viron expostas no pasado a grandes dificultades einfortunios escarmentan e teñen moito coidado de non volver a pasarpor unha situación similar no futuroGato escaldado, da auga fría foxe.V. O gato escaldado, a auga fría faille dano120Katzengebet geht nicht zum HimmelAconsella ser amable nas peticións para que sexan escoitadas, así comopoñer ilusión e boa vontade no que se solicita para que sexa estimadoOrneos de burro non chegan ó ceo64

desenvolvemento de exemplos121Katzenkinder mausen gernV. Was vom Katzen kommt, das mauset gernRefrán que alude ás coincidencias (en afeccións, físico, defectos)que adoitan darse entre pais e fillosFillo de gato caza ratoV. Fillo de gata, ratos mataO fillo do gato mata o rato122Was man spart vom Mund’ fressen Katz’ und HundAdvirte de que o que non come o home cómeno os animais da casaO can e o gato comen o mal gardado123Wenn der alte Kater auch nicht mehr mausen kann, so sitzt er doch gernvor dem LochA persoa que de mozo tivo certas habilidades, de vello non asperde completamenteQuen de mozo bailou ben, de vello inda lle dá un xeito124Wer sich zur Maus macht, den frisst der KaterAdvirte de que as persoas brandas, fráxiles de carácter ou poucodecididas acaban sendo engulidas polas de temperamento máis forte ecarácter máis decididoFacédevos mel e comeranvos as moscasV. Faite mel e comerante as moscasFaite ovella e comerate o loboO que se fai ovella, cómeno os lobosO que se volve mel, cómeno as moscasQuen se fai de mel, cómeno as moscas125Wie die Katze, so das KätzchenRefrán que alude ás coincidencias (en afeccións, físico, defectos)que adoitan darse entre pais e fillosPais gatos, fillos michiñosV. Pais porcos, fillos marránsS. De tales pais, tales fillos65

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO126Worte eines Heiligen, Klauen einer KatzeRefrán que critica as persoas que se comportan de xeito hipócrita,afagando por diante e atacando por detrásCara de beato e unllas de gatoV. Unllas de gato e cara de beatoS. Palabras de santo, feren ás veces coma unllas de gatoKINDER (NENOS)127Adams Kinder sind Adam gleichRefrán que alude ás coincidencias (en afeccións, físico, defectos)que adoitan darse entre pais e fillosA hacha tira para a rachaS. De tales pais, tales fillosPais gatos fillos michiñosPais porcos fillos marráns128Aller Mutter Kind ist schönV. Jede Mutter findet ihre Kinder hübschO amor e o cariño que senten os pais polos seus fillos fai que os considerencoma os máis guapos, os máis bos ou os mellores do mundoPara o seu pai non hai fillo feo129Arme haben die Kinder, Reiche die RinderV. Die Reichen haben die Rinder, die Armen die KinderRefrán que constata as inxustizas deste mundoÓs probes Deus mándalles nenos, ós ricos, becerros130Besser das Kind weint jetzt als die Eltern künftigV. Besser die Kinder weinen als duEs ist besser das Kind weine denn der Vater66

desenvolvemento de exemplosEs ist besser das Kind weine denn die MutterRefrán que defende o castigo para a educación dos nenos, xa quedespois da infancia o castigo non é pertinente e, en caso de aplicarse,non logra o seu propósitoPara o fillo máis querido o mellor regalo é o castigoS. Ó neno, castigalo de pequenoÓs nenos castigalos de pequenos, que despois que crecen nonhai castigo para eles131Das gebrannte Kind fürchtet das FeuerV. Gebranntes Kind fürchtet das FeuerGebrannte Kinder scheuen das FeuerAs persoas que se viron expostas no pasado a grandes dificultades einfortunios escarmentan e teñen moito coidado de non volver a pasarpor unha situación similar no futuroO gato escaldado da auga fría foxe132Je lieber das Kind, je schärfer die RuteRefrán que defende o castigo para a educación dos nenos, xa quedespois da infancia o castigo non é pertinente e, en caso de aplicarse,non logra o seu propósitoPara o fillo máis querido o mellor regalo é o castigo133Kinder und Narren sagen die WahrheitV. Kinder und Narren sprechen die WahrheitAs persoas cándidas ou inconscientes adoitan se-las únicas que dina verdadeOs nenos e os tolos din as verdades67

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO134Wer die Rute spart, verzieht das KindRefrán que defende o castigo para a educación dos nenos, xa quedespois da infancia o castigo non é pertinente e, en caso de aplicarse,non logra o seu propósitoPara o fillo máis querido o mellor regalo é o castigoS. Ó neno, castigalo de pequenoOs nenos castigalos de pequenos, que despois que crecen nonhai castigo para eles135Wer sein Kind lieb hat, der züchtigt esS. Wer sein Kind liebt, züchtigt esRefrán que defende o castigo para a educación dos nenos, xa quedespois da infancia o castigo non é pertinente e, en caso de aplicarse,non logra o seu propósitoPara o fillo máis querido o mellor regalo é o castigoS. Ó neno, castigalo de pequenoÓs nenos castigalos de pequenos, que despois que crecen nonhai castigo para elesMANN (HOME)136Der Mann baut das Haus, die Frau das HeimO home e a muller posúen cadansúa responsabilidade na creaciónda familiaO home gana a facenda e a muller consérvaa137Ein Mann, der ein Weib genommen, ist in einen Käfig gekommenV. Männer, die ein Weib genommen, sind um ihre Freiheit gekommenRefrán machista que prevén ó home contra o matrimonioCasáronte, cazáronte68

desenvolvemento de exemplos138Gewarnter Mann ist halb gerettetV. Wer gewarnt ist, ist halb gerettetEloxia as persoas previsoras, por ser persoas que se anticipan ósproblemas e adiantan as soluciónsHome avisado, vale por dous139Handel macht den Mann, die Rede ist ein WeibleinS. Taten sind Männer, Worte sind FrauenRefrán machista no que se dá a entender que os homes falan poucopero actúan, mentres que as mulleres falan moito pero non actúanAs palabras son femias e os feitos son machos140Man wird alt wie’ne Kuh und lernt noch alle Tage zuNon hai idade para aprenderVai a vella morrendo e vai aprendendo141Trau keinem stillen Wasser und keinem stillen MannRecomenda evita-las augas tranquilas porque, ó igual que os homescalados, poden ser traidoras e facer dano sen previo aviso¡Gárdate da auga mansa que non corre!V. ¡Deus me libre da auga mansa, que eu me librarei da brava!142Wie der Herr, so der Knecht; wie die Frau, so die MagdO carácter dos que mandan reflíctese naqueles que lles obedecenCal amo, tal o criadoS. A bo capelán, mellor sancristánCal é o can, tal é o donoSegundo sexa o burro ten que se-la albardaOCHS, KUH, KALB (VACA, BOI, TOURO, CUXO)143Am Horne fasst man den Ochsen, beim Worte den MannV. Den Mann fasst man beim Wort, den Ochsen bei den HörnernEste refrán insta ás persoas a cumpri-las súas promesas, xa que aelas se debenO boi, pola corda e o home, pola bocaV. O home, pola parola e o boi, pola cordaO home, pola palabra e o boi, pola corna69

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO144Bei Nacht sind alle Kühe schwarzCertas circunstancias, como a falla de luz ou de claridade, igualanou asemellan as cousas ou as persoas distintas entre elas, ou ocultanou atenúan os seus defectos e diferenciasDe noite tódolos gatos son pardos145Besser ein Ei in Frieden als ein Ochs im KriegeRefrán que considera que é mellor vivir na escaseza en paz e harmoníaque facelo na riqueza sen elasMáis vale pan con amor que galiña con dor146Böse Kühe haben kurze HörnerV. Die Hörner stöβiger Ochsen sind kurzStöβigem Stier wachsen kurze HörnerAs aparencias engananO boi manso nos seus cornos crece147Der Ochs stöβt von vorne, das Pferd von hinten, der Pfaffe von allen SeitenV. Nehmt euch vor einem Ochsen von vorn’, vor einem Esel vonhinten und vor einem Mönch von allen Seiten in AchtRefrán que advirte por onde pode ataca-lo boi, o cabalo e o clérigoGárdate de boi por diante e de múa polo tras e de frade por todaparte148Die schwarzen Kühe geben auch weiβe MilchV. Eine schwarze Kuh gibt auch weiβe MilchRote Kühe geben auch weiβe MilchÁs veces, os fillos non se parecen ós pais, xa sexa para ben oupara malV. Da ovella branca nace un año negroDa ovella negra nace un año branco70

desenvolvemento de exemplos149Ein alter Ochs macht gerade FurchenRefrán que indica que o boi vello posúe unha gran experiencia noseu traballo. Por extensión pódese dicir que o paso dos anos proporcionaunha gran experiencia.Boi feito fai o barbeito co suco dereito150Es sind ebenso viel Kalbs – als Kuhfelle feilS. Man trägt so viele Kälber – als Kuhhäute zu MarktA morte non fai distinciónsDe vacas e xatos van os coiros ó mercado151Es stirbt so leicht ein Kalb als eine KuhA morte non fai distinciónsDe vacas e xatos van os coiros ó mercado152Kühe fremder Leute haben immer gröβere EuterCritica as persoas envexosas que esaxeran o valor do alleoA vaca da miña veciña dá máis leite cá miña153Man wird alt wie’ne Kuh und lernt noch alle Tage zuNon hai idade para aprenderVai a vella morrendo e vai aprendendo154Müde Ochsen treten hart aufRefrán que indica que o boi canto máis traballa máis rendeBoi cansado asenta ben o pasoV. Boi cansado, pé máis asentadoO boi canso pisa máis forte71

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGO155Wenn das Kalb gestohlen ist, bessert der Bauer den StallV. Wenn die Kuh gestohlen ist, sperrt man den Stall zuCritica a quen quere poñer remedio ó que xa non o ten ou a quenpretende remedia-las cousas a destempoQuen bois perdeu, chocallos se lle antollan156Wenn’s Kalb ersoffen ist, deckt der Bauer den Brunnen zuCritica a quen quere poñer remedio ó que xa non o ten ou a quenpretende remedia-las cousas a destempoQuen bois perdeu, chocallos se lle antollan157Wer wird auf den Kalbskopf laden, bevor die Kuh gekalbt hat?Recomenda non celebra-lo éxito dunha empresa ata non terminalaAta que non acabes non te gabesS. Mentres que está o capador enriba dela, non digas que a porca é túaNon digas Pillei o gato, mentres non o teñas no sacoSCHWEIN, SAU (PORCO, PORCA)158Jede Sau hat ihren MartinstagRefrán que advirte ó ser humano de que antes ou despois morrerá.Por extensión tamén se utiliza para advertir de que ninguén sae impunedun acto pouco ou nada correctoA cada porco chégalle o seu San MartiñoV. Cada porco ten o seu San Martiño159Man soll seine Perlen nicht vor die Säue werfenNon paga a pena ofrecer un manxar a quen non vai saber aprecialopola súa procedencia humilde ou pola súa evidente vulgaridadeDálle ó porco do caldeiro e non do RibeiroS. Non se fixo o mel para o fociño do porcoPara a boca do burro non se fixo o mel72

desenvolvemento de exemplos160Sattel’ eine Sau, es wird kein Zelter darausS. Wenn man die Sau sattelt wird deshalb kein Reitpferd darausAdvirte do inútil que resulta disimula-los defectos e imperfecciónsfísicasInda que a mona se vista de seda, se mona era, mona queda161Schweine fühlen sich im Schlamm am wohlstenEn cuestión de gustos non hai nada escrito e a cousa que a alguénlle desagrade a outro lle agradaráO caldo engrolado para os porcos é un bo bocado162Wer sich unter die Kleie mischt, den fressen die SchweineAdvirte de que as persoas brandas, fráxiles de carácter ou poucodecididas acaban sendo engulidas polas de temperamento máis forte ecarácter máis decididoFacédevos mel e comeranvos as moscasV. Faite mel e comerante as moscasFaite ovella e comerate o loboO que se fai ovella, cómeno os lobosO que se volve mel, cómeno as moscasQuen se fai de mel, cómeno as moscas73

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOVII.Índice de refráns alemánsAdams Kinder sind Adam gleich 127Aller Mutter Kind ist schön 128Als Esel geboren, als Esel gestorben 1Alte Hunde bellen nicht umsonst 82Alte Hunde ist bös’ βellen lehren 85Alte Hunde lassen sich schwer bändigen 83Alte Hunde lernen nicht tanzen 84Alte Hunde sind schwer bändig zu machen 83Alte Hunde sind schwer βellen lehren 85Alte Hunde sind schwer zu bändigen 83Am Horne fasst man den Ochsen, beim Worteden Mann 143Andere Hunde hinken, Buhlen winken, Frauenweinen, Judenschwören soll sich niemandkehren 12Arme haben die Kinder, Reiche die Rinder 129Auch der beste Gaul kann straucheln 40, 42Auch ein blindes Huhn findet mal einKörnlein 72Auch ein gescheites Huhn legt die Eier neben dasNest 68Auf einen Eselkopf sind Laugen umsonst 2Aus dem Hunde, glaube mir, wird, wie erwäscht, doch nie ein Stier 86Bange Hunde bellen vielBarmherzige Mutter zieht grindige Töchter 13Barmherzige Mutter zieht lausige Kinder 13Begossene Hunde fürchten das Wasser 88Bei Nacht sind alle Katzen grau 115Bei Nacht sind alle Kühe schwarz 144Bei Nacht sind alle Weiber gleich 14Bellende Hunde beiβen nicht 89Bellenden Hunden gibt man Brot, hat man so vorihrem Zorn keine Not 90Bellenden Hunden stopft man das Maul mitBrot 90Bellt ein alter Hund, so soll man aufschauen 82Besser das Kind weint jetzt als die Elternkünftig 130Besser die Kinder weinen als du 130Besser ein Ei in Frieden als ein Ochs imKriege 145Besser ein lebender Hund als ein toter Löwe 91Besser von einem Esel getragen, als durch einPferd in den Sand geworfen 3Böse Hunde muss man nicht wecken 92Böse Kühe haben kurze Hörner 146Bösen Hunden muss man Brot vorwerfen 90Das Auge des Herrn macht das Pferd fett 41Das beste Pferd stolpert und hat vier Beine 4274

índice de refráns alemánsDas gebrannte Kind fürchtet das Feuer 131Das Pferd beim Zaum, den Mann beim Wort 43Das Pferd das am meisten zieht, bekommt amwenigsten 44Das Pferd, das am besten zieht, bekommt diemeisten Schläge 44Das sind die bösen Katzen, die vorne lecken undhinten kratzen 116Das Weib und der Ofen sollen zu Hausebleiben 15Den Mann fasst man beim Wort, den Ochsen beiden Hörnern 143Den toten Löwen beiβen die Hunde 93Der alte Hund gewöhnt sich schwer an einHalsband 83Der Bettler, der Ritter geworden, jagt sein Pferdzu Tode 45Der Bettler, der Ritter worden, jagt sein Pferd zuTod 45Der Groschen bringt den Taler 55Der Hahn ist König auf seinem Mist 69Der Hahn ist kühn auf seinem Mist 69Der Hahn kräht am kühnsten auf eigenem Mist 70Der Hahn weiβ sich viel auf seinem Miste 69Der Hund der auf dem Heu liegt, frisst es selbstnicht und lässt es auch keinem ander’n 94Der Hund frisst sein Gespiehenes wieder 95Der Hund frisst wieder, was er ausgespeiet hat 95Der Hund schlingt wieder, was er gespiehen 95Der Hund ist ein Löwe in seinem Hause 96Der Hund ist keck im eignen Haus 96Der Hund ist tapfer auf seinem Mist 96Der Hund knurrt, wenn man ihm den Knochennehmen will, auch wenn er ihn nicht frisst 97Der Hund wendet sich zum eigenen Gespei 95Der junge Hahn kräht, wie er’s vom Alten gelernthat 71Der Katzen Freude, der Mäuse Sorge 117Der Katzen Scherz ist der Mäuse Tod 117Der Mann baut das Haus, die Frau das Heim 136Der Mutter schenk’ ich, an die Tochter denk’ ich 16Der Ochs stöβt von vorne, das Pferd von hinten,der Pfaffe von allen Seiten 147Der Pfennig bringt den Taler 55Des Gärtners Hund isst keinen Lattich, er will ihnaber auch ander’n nicht lassen 98Die Fliege setzt sich immer auf ein mageresPferd 46Die Frau ist ein wechselhaftes Wesen 17Die Frau ist zu Hause am schönsten 15Die Hörner stöβiger Ochsen sind kurz 146Die Hunde, die so arg bellen, sind lange nichtdie schlimmsten 89Die Katze fängt die Mäuse nicht inHandschuhen 118Die Reichen haben die Rinder, die Armen dieKinder 129Die schwarzen Kühe geben auch weiβe Milch 148Drei W’ bringen uns viel Pein: Weiber,Würfelspiel und Wein 18Ein alter Hund lernt keine kunststücke mehr 84Ein alter Hund lernt nimmer stehen 84Ein alter Hund lernt schwer tanzen 84Ein alter Gaul macht gerade Furchen 47Ein alter Ochs macht gerade Furchen 149Ein blindes Huhn findet auch mal ein Korn 72Ein blindes Huhn findet auch wohl eine Erbse 72Ein Esel bleibt ein Esel, und käm’ er gen Rom 4Ein Hund beiβt dem andern den Schwanz nichtab 99Ein Hund bleibt ein Hund, wenn er gleich alleTage in die Kirche ginge 100Ein Hund ist beherzt in seinem Hause 9675

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOEin jeder Hund ist freudig auf seinem Mist 101Ein junges Pferd braucht einen alten Reiter 48Ein lebendiger Hund ist besser als ein toter Löwe 91Ein Mann ohne Frau ist ein Baum ohne Laub undZweige 19Ein Mann, der ein Weib genommen, ist in einenKäfig gekommen 137Ein Mietsgaul darf nicht müde werden 49Ein schlafender Fuchs fängt kein Huhn 73Ein schwarzes Huhn legt auch weiβe Eier 74Ein toter Hund beiβt nicht 102Ein Weib, ein Esel und eine Nuss – diese dreiman klopfen muss 20Ein williges Pferd soll man nicht spornen 54Eine blinde Henne findet ein Korn auf der Tenne 72Eine blinde Henne kann auch ein Korn finden 72Eine Frau am Fenster und ein Weinstock amWege sind schwer zu hüten 21Eine schwarze Kuh gibt auch weiβe Milch 148Eine verbrannte Katze scheut das Feuer 119Er schlägt auf den Sack und meint den Esel 5Es findet wohl auch ein blindes Huhn einWeizenkorn 72Es ist besser das Kind weine denn der Vater 130Es ist besser das Kind weine denn die Mutter 130Es ist nicht leicht, alte Hunde an die Kette zulegen 83Es sind ebenso viel Kalbs- als Kuhfelle feil 150Es sind nicht alle Diebe, die der Hund anbellt 103Es stirbt so leicht ein Kalb als eine Kuh 151Es stolpert oft ein Pferd, das vier Füβ hat 42Es strauchelt auch ein Pferd und hat doch vierBeine 40Esel dulden stumm, allzu gut ist dumm 6Frauen können lachen, weinen wenn sie wollen 22Frauen sind launisch 23Frauen und Koteletts werden um so besser, jemehr man sie klopft 24Fremdes Pferd und eigene Sporen machen kurzeMeilen 50Für Geld kann man alles haben 56Gebrannte Kinder scheuen das Feuer 131Gebranntes Kind fürchtet das Feuer 131Gebrühte Katze scheut auch kaltes Wasser 119Geld geht durch alle Türen, auβer der Himmelstür 57Geld ist der beste Reisegefährte 58Geld ist ein gut Diener, aber ein schlechter Herr 59Geld kann auch einen Stein höhlen 60Geld kommt zu Geld 61Geld macht alles 62Geld öffnet alle Türen 63Geld regiert die Welt 64Geld stinkt nicht 65Geld zwingt die Welt 64Geschenktem Gaul schaut man nicht ins Maul 51Gewarnter Mann ist halb gerettet 138Ging der Hund Tags Tausend Stund zur Kirche, erist doch ein Hund 100Handel macht den Mann, die Rede ist einWeiblein 139Hühner, die viel gackern, legen wenig Eier 75Hund bleibt Hund 100Hund bleibt Hund, wenn er auch ein rotesHalsband trägt 104Hunde, die viel bellen, beiβen nicht 89Hüte dich vor den Katzen, die vorne lecken undhinten kratzen 116Hüte dich vor einem stummen Hund und einemMann mit verschlossenem Mund 105Hüte dich vor jenen Katzen, die vorne leckenund hinten kratzen 116Immer scheut das Feuer die Katze, hat sie sicheinst verbrannt die Tatze 11976

índice de refráns alemánsJe lieber das Kind, je schärfer die Rute 132Jede Mutter findet ihre Kinder hübsch 128Jede Sau hat ihren Martinstag 158Jeder Hahn ist stolz auf seinem Neste 69Katzengebet geht nicht zum Himmel 120Katzenkinder mausen gern 121Kinder und Narren sagen die Wahrheit 133Kinder und Narren sprechen die Wahrheit 133Klopfe den Pelz aus – es wird dir wärmer; klopfedas Weib, sie wird dir lieber 25Kluge Hennen legen auch einmal in die Nesseln 76Kluge Hühner legen auch einmal in die Nesseln 76Kräht die Henn und schweigt der Hahn, ist dasHaus gar übel dran 77Kühe fremder Leute haben immer gröβere Euter 152Kümmere dich nicht um ungelegte Eier 78Liebe dein Weib von ganzem Herzen, schlage es,dass die Glieder schmerzen 26Lösche das Licht aus, so sind alle Weiber gleich 14Man kann einen alten Hund nicht ändern 106Man küβt das Kind oft um der Mütter willen 16Man muss den Hund nicht eher schimpfen, alsbis man aus dem Dorfe ist 107Man soll seine Perlen nicht vor die Säue werfen 159Man trägt so viele Kälber – als Kuhhäute zuMarkt 150Man wird alt wie’ne Kuh und lernt noch alle Tagezu 153Mann ohne Weib, Haupt ohne Leib 27Mann ohne Weib, Haupt ohne Leib: Weib ohneMann, Leib ohne Haupt daran 27Mann wird alt wie’ne Kuh und lernt noch alleTage zu 140Männer, die ein Weib genommen, sind um ihreFreiheit gekommen 137Mit der Mutter soll beginnen, wer die Tochter willgewinnen 16Müde Ochsen treten hart auf 154Nehmt euch vor einem Ochsen von vorn’, voreinem Esel von hinten und vor einem Mönchvon allen Seiten in Acht 147Nimm kein böses Weib ins Haus, denn sie treibtdich selbst hinaus 28Nussbäume und Weiber wollen geschlagen sein 20Pfennig ist Pfennig Bruder 66Rote Kühe geben auch weiβe Milch 148Sattel’ eine Sau, es wird kein Zelter daraus 160Schick den Esel nach Oxford, nimmer wird einPferd er dort 7Schlafende Hunde soll man nicht wecken 92Schweigender Hund beiβt am ersten 108Schweine fühlen sich im Schlamm am wohlsten 161Seine Hühner legen Eier mit zwei Dottern 79So geht die Welt – ihr Gott ist Geld 67Stille Hunde und stille Wasser sind gefährlich 109Stolpert doch auch ein Pferd mit vier Beinen 42Stöβigem Stier wachsen kurze Hörner 146Stumme Hunde beiβen gern 108Stumme Hunde und stille Wasser sindgefährlich 109Taten sind Männer, Worte sind Frauen 139Tod der Frau und Stoβ am Ellbogen tut gleichweh 29Tote Hunde beiβen nicht 102Trau keinem stillen Wasser und keinen stillemMann 141Veränderlich ist Frauensinn und nimmer gleichter sich 30Verheirate deinen Sohne wenn du willst, unddeine Tochter wenn du kannst 31Viele Pfennige machen einen Taler 55Viele Hunde sind des Hasen Tod 110Vor Hunden, die nicht bellen, und Leuten dienicht reden, muss man sich hüten 11177

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOWas der Katze ein Spiel ist, macht der Maus keinenSpaβ 117Was eine Frau sich vornimmt, setzt sie durch 32Was man spart vom Mund’ fressen Katz’ undHund 122Was vom Hunde kommt, bellt gern 112Was vom Katzen kommt, das mauset gern 121Weiber und Pferde wollen geschlagen sein 33Weiber, Glück und Wind, ändern sichgeschwind 34Weiber, Wein und Würfelspiel verderbenMenschen viel 18Weiber, Wind und Glück sind immer veränderlich34Wein und Weiber betören den Weisen 35Wenn alte Hunde bellen, ist es Zeit, dass manausschaut 82Wenn das Kalb gestohlen ist, bessert der Bauerden Stall 155Wenn dem Esel zu wohl ist, geht er auf Eistanzen 8Wenn der alte Kater auch nicht mehr mausenkann, so sitzt er doch gern vor dem Loch 123Wenn der Bauer aufs Pferd kommt, reitet erschärfer als ein Edelmann 52Wenn der Hund mit dem Schwanze wedelt,meint er mehr das Fleisch als den Herrn 113Wenn die Kuh gestohlen ist, sperrt man denStall zu 155Wenn ein Bauer auf den Gaul kommt, reitet erstolzer als ein Edelmann 52Wenn ein Bettler auf’s Pferd kommt, so kann ihmkein Teufel mehr voraneilen 52Wenn man die Sau sattelt wird deshalb keinReitpferd daraus 160Wenn’s Kalb ersoffen ist, deckt der Bauer denBrunnen zu 156Wer den Esel mit Seife wäscht, hat schlechtenLohn davon 9Wer die Rute spart, verzieht das Kind 134Wer gewarnt ist, ist halb gerettet 138Wer sein Kind lieb hat, der züchtigt es 135Wer sein Kind liebt, züchtigt es 135Wer sein Weib schlägt, dem bessert Gott dieNahrung 36Wer seine Frau lieb hat, lasse sie zu Hause 15Wer sich unter die Kleie mischt, den fressen dieSchweine 162Wer sich zum Esel macht, der muss Säcke tragen 10Wer sich zur Maus macht, den frisst der Kater124Wer wird auf den Kalbskopf laden, bevor die Kuhgekalbt hat? 157Wie der Baum, so die Birn’; wie die Frau, so dieDirn’ 37Wie der Herr, so der Knecht; wie die Frau, so dieMagd 142Wie der Mann, so das Pferd 53Wie die alten Hähne krähen, so krähen auch dieJungen 71Wie die Henne, so die Eier 80Wie die Hühner gackern, so die Küklein 81Wie die Katze, so das Kätzchen 125Williges Pferd soll man nicht spornen 54Wo das Weib in Hosen geht, der Mann inOrdnung selten steht 38Wo der Hund aufs Kissen kommt, will er im Betteliegen 114Wo die Henne kräht und der Hahn schweigt, dageht’s liederlich zu 77Wo die Henne kräht und der Hahn ist stum, dasteht’s mit dem Frieden krumm 77Wo Geld ist, kommt Geld dazu 61Wo Geld ist, will Geld hin 61Wo Weiber führen das Regiment, da nimmt esselten ein gutes End 39Worte eines Heiligen, Klauen einer Katze 126Zieht ein Esel über den Rhein, kommt ein I-awieder heim 1178

índice de refráns galegosVIII.Índice de refráns galegosA bo capelán, mellor sancristán 53, 142A burra e a muller a paos hainas que tanguer 20,24, 26, 33, 36A cabaleiro vello, cabalo novo 48A cabalo alleo, espora propia 50A cabalo dado non lle míre-lo dente 51A cada cal gústalle máis o seu curral 101A cada paxariño gústalle o seu niño 101A cada porco chégalle o seu San Martiño 158A cadelo fraco todo son pulgas 93A can que moito ladra, bótalle un óso, verás quelogo cala 90A can que os dentes regaña dálle pan ou talladas 90A culpa do burro botáronlla á albarda 5A filla dala a quen a pida; o fillo hase mirar aquen se ha de dar 31A galiña da miña veciña está máis gorda que amiña 79A galiña da miña veciña pon máis ovos que amiña 79A galiña da miña veciña, sempre parece máisgorda que a miña 79A hacha tira para a racha 127A mellor casa é a miña, anque sexa pequeniña 101A muller casada e honrada, a perna crebada paraque non saia da casa 15Á muller e á galiña, tórcelle o pescozo veráscomo queda mansiña 20, 24, 25, 26, 36A muller é a metade do home 19, 27A muller é antolladiza e a cabra é espantadiza 23A muller e o ouro pódeno todo 32A muller e o viño sacan o home de tino 35A muller fai o home 19, 27A muller honrada, a perna crebada e na casa 15A muller ri cando pode e chora cando quer 22A vaca da miña veciña dá máis leite cá miña 152Aínda non pariu a cabra e xa o cabrito mama 78Ás escuras de nada valen as fermosuras 14As palabras son femias e os feitos son machos 139Ata que non acabes non te gabes 107, 157Ben cheira o diñeiro, inda que veña dunesterqueiro 65Ben está o paxariño no seu niño 101Besta vella non entra en paso 83, 84, 85, 106Boca de mel e mans de fel 116Boi cansado asenta ben o paso 154Boi cansado, pé máis asentado 154Boi feito fai o barbeito co suco dereito 47, 14979

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOBurro de moitos cómeno os lobos 110Burro lavado, xabón perdido 2, 9Cabalo alleo non come nin se cansa e se secansa moito, alá o seu dono 49Cabalo que voa non precisa espora 54Cada galo canta no seu galiñeiro, e o que é bo,no seu e no alleo 70Cada galo canta no seu galiñeiro, ou no seupoleiro 69, 70, 96Cada paxariño atópase ben no seu niño 101Cada porco ten o seu San Martiño 158Cada un na súa casa é un rei 69, 96Cal amo, tal o criado 37, 53, 142Cal é o can, tal é o dono 37, 142Can ladrador, mal cazador 89Can moi ladrador, pouco mordedor 75, 89Can que ladra, non morde nin caza 89Can que morde non ladra en van 87, 108Cando a galiña pica no galo, malo, malo 38, 39Cando a galiña pica no galo, malo, malo; ecando o galo pica na galiña, aínda, aínda 77Cando o vilán enriquece, a ninguén coñece 45, 52Cando o vilán vai no mulo, coida que é seu todoo mundo 45, 52Cara de beato e unllas de gato 126Carto a carto faise o ducado 55Casa a túa filla como puideres e o teu fillo comoquixeres 31Casa o fillo cando quixeres e a filla, canto máisantes puideres 31Casa o teu fillo cando queiras e a túa filla candopoidas 31Casáronte, cazáronte 137Catro mulleres, catrocentos pareceres 17, 30Coa prata todo se alcanza 56, 60, 62, 63Como o can do hortelán, que non come el asperas nin as deixa comer ós máis 94, 97, 98Cousa de moitos cómena os lobos 110Da ovella branca nace un año negro 74, 148Da ovella negra nace un año branco 74, 148Dálle ó porco do caldeiro e non do Ribeiro 159Dálle ó rabo o can, non por ti senón polo pan 113De balde andan os cans e tíranlles pedras 6, 44De noite non hai muller fea 14De noite tódolos gatos son pardos 115, 144De tal niño, tal paxariño 71, 81De tal pao tal racha 71, 81De tales pais, tales fillos 125, 127De vacas e xatos van os coiros ó mercado 150, 151¡Deus me libre da auga mansa, que eu me librareida brava! 109, 141Deus no ceo e na terra o diñeiro 57¡Deus te libre de home que non fala e de canque non ladra! 105, 111Diñeiro busca diñeiro 61, 66Diñeiro gaña diñeiro 61, 66Dor de muller morta dura ata a porta 29En bágoas de muller non se pode crer 12En coxeira de can e bágoas de muller non haique crer 12Entre bois non hai cornada 99Entre o si e o non das mulleres, non cabe a puntadun alfinete 17Entrou o rato no meu celeiro e fíxose o meuherdeiro 114Facédevos mel e comeranvos as moscas 10, 124, 162Faite mel e comerante as moscas 10, 124, 162Faite ovella e comerate o lobo 10, 124, 162Fillo de gata, ratos mata 121Fillo de gato caza rato 121Fillo non o temos e nome xa lle poñemos 78Gabar coa boca e morder co rabo, faise tódolosdías do ano 11680

índice de refráns galegosGando fraco todo é carrachas 46¡Gárdate da auga mansa que non corre! 109, 141Gárdate de boi por diante e de múa polo tras ede frade por toda parte 147¡Gárdate de home que non fala e de can que nonladra! 105, 111Gato escaldado, da auga fría foxe 119, 88Gato que moito miaña, poucos ratos caza 75Home avisado, vale por dous 138Home sen muller, home non é 19, 27Inda que a mona se vista de seda, se mona era,mona queda 104, 160Máis quero un burro que me leve, que cabaloque me deixe 3Máis vale can vivo que león morto 91Máis vale pan con amor que galiña con dor 145Mal anda a casa onde a roca manda na aixada38, 39, 77Mentres que está o capador enriba dela, nondigas que a porca é túa 107, 157Morto o can, acabouse a rabia 102Muller ventaneira para quen a queira 21Muller, vento e ventura, logo se mudan 34Mulleres e malas noites matan os homes 18Mulleres e viño sacan ó home do bo camiño 18Nai facendosa fai a filla preguiceira 13Nai moi goberneira, filla preguiceira 13Non críes galiñas cerca da raposa, nin creas enbágoas de muller chorona 12Non digas pillei o gato, mentres non o teñas nosaco 107, 157Non hai macho sen femia 19, 27Non se collen troitas coas bragas enxoitas 118Non se fixo o mel para o fociño do porco 159Non son todos reiseñores os que cantan entre asflores 103Nunca o can morde a cadela 99Nunca o lobo mata o lobo 99O boi canso pisa máis forte 154O boi manso nos seus cornos crece 146O boi, pola corda e o home, pola boca 43, 143O burro que moito carga, logo rompe o aparello 8O caldo engrolado para os porcos é un bo bocado161O can baila polo pan 113O can do hortelán non come as verzas nin deixacollelas para comelas 94, 97, 98O can e o gato comen o mal gardado 122O can fraco todo é carrachas 93Ó can fraco todo se lle volven pulgas 93Ó can mordido, todos o morden 93Ó can que dorme, non o espertes 92O can que trousou, o trouso papou, porque llegustou 95O can sempre será can 86, 100, 104O can vello, se ladra, dá consello 82Ó carro crebado nunca lle faltan petoutos 93O carro máis mellor pódese torcer 40, 42O diñeiro é o amo do mundo enteiro 64, 67O diñeiro é tan bo servidor como mal señor 59O diñeiro manda 64, 67O diñeiro pódeo todo 60, 62, 63O diñeiro sempre foi o mellor compañeiro 58O fillo do gato mata o rato 112, 121O fume, a goteira e a muller brava botan o homefóra da súa casa 28O gato acariña co rabo, e rabuña coas unllas 116O gato escaldado da auga fría foxe 131O gato escaldado, a auga fría faille dano 88, 119O home gana a facenda e a muller consérvaa136O home, pola palabra e o boi, pola corna 43,143O home, pola parola e o boi, pola corda 43, 14381

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOO máis ruín porco topa unha boa landra 72O mellor cabalo dá un tropezón 40, 42Ó mellor escribidor esgállaselle a pluma 68, 76O mellor nadador afoga no río 68, 76O mellor penso do cabalo está no ollo do amo 41O mellor viño fai borra 40, 42, 68, 76Ó neno, castigalo de pequeno 130, 134, 135O ollo do amo engorda o cabalo 41O pranto da muller morta non pasa da porta 29O que a uns mata a outros sana 117O que burro vai a Roma, burro vén de volta 4, 7, 11O que é bo para o fígado é malo para o bazo117O que lava a cabeza da burra, perde o xabón eperde a lavadura 2, 9O que nace burro, burro morre 1O que quer a muller, iso se ha facer 32O que se fai ovella, cómeno os lobos 10, 124, 162O que se volve mel, cómeno as moscas 10, 124,162Ó raposo dormente non lle amence a galiña nodente 73Orneos de burro non chegan ó ceo 120Ós nenos castigalos de pequenos, que despois quecrecen non hai castigo para eles 130, 134, 135Os nenos e os tolos din as verdades 133Ós probes Deus mándalles nenos, ós ricos,becerros 129Ovella de moitos cómena os lobos 110Pais gatos fillos michiños 125, 127Pais porcos fillos marráns 112, 125, 127Palabras de santo, feren ás veces coma unllas degato 126Para a boca do burro non se fixo o mel 159Para o fillo máis querido o mellor regalo é o castigo130, 132, 134, 135Para o seu pai non hai fillo feo 128Quen bois perdeu, chocallos se lle antollan 155,156Quen de mozo bailou ben, de vello inda lle dáun xeito 123Quen peixes queira pescar tense que mollar 118Quen quere a Beltrán, quere o seu can 16Quen quere a Xan, quere o seu can 16Quen se fai de mel, cómeno as moscas 10, 124,162Segundo sexa o burro ten que se-la albarda 142Tal paxaro, tal ovo 80Tres mulleres, trinta pareceres 17, 30Unllas de gato e cara de beato 126Vai a vella morrendo e vai aprendendo 140, 153Xogan os burros e páganas os arrieiros 582

ibliografíaIX.Bibliografía1. DiccionariosDiccionario da Real Academia Galega (2000). Vigo: GalaxiaDiccionario de diccionarios [CD-ROM] (2000). A Coruña: Fundación PedroBarrié de la MazaDiccionario de la Lengua Española (1992). Madrid: Espasa CalpeDiccionario de refráns (2001). Vigo: XeraisDiccionario Xerais galego-castelán, castelán-galego (2001). Vigo: XeraisDictionary of European Proverbs (1994). Londres: RoutledgeDuden Redewendungen und sprichwörtliche Redensarten: Wörterbuch derdeutschen Idiomatik (1992). Mannheim: DudenverlagGroβes Wörterbuch Deutsch Redewendungen und sprichwörtliche Redensarten(1995). Colonia: Buch und ZeitLexikon der sprichwörtlichen Redensaten (1991). Freiburg: Herder2. Obras de referenciaAnscombre, J. (1997). “Reflexiones críticas sobre la naturaleza y el funcionamientode las paremias”. Paremia (Madrid), nº6: páx. 43-54.Benavente Jareño, P., Ferro Ruibal, X. (1994). “A vaca como metáfora en galego”.Paremia (Madrid), nº3: 107-114.Burrel, M. (1993). “Paremiología contrastiva en la clase de idiomas (inglés, castellano,catalán)”. Paremia (Madrid), nº 2: páx. 211-217.83

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOCasal Silva, Mª et al. (2000). La lingüística francesa en España camino del sigloXXI. Madrid: Arrecife Producciones. Páxs: 263-270Corpas Pastor, G. (1997). Manual de Fraseología Española. Madrid: GredosCorpas Pastor, G., Ed. (2000). Las lenguas de Europa: Estudios de fraseología,fraseografía y traducción. Granada: ComaresFernández de Sanmamed, L., Montero Küpper, S. (1996). “100 paremias alemanase a súas correspondencias galegas”. Viceversa (Vigo), nº 2: páx. 153-168.Ferro Ruibal, X. (1987). Refraneiro Galego Básico. Vigo: Galaxia.García-Page, M. (1997). “Propiedades lingüísticas del refrán (II): el léxico”.Paremia (Madrid), nº 6: páx. 275-280.López Taboada, C., Soto Arias, M. (1995). Así falan os galegos. Fraseoloxía dalingua galega. A Coruña: GalinovaMejía Ruíz, C. (1997). “Visión de la mujer en los refranes gallegos”. Paremia(Madrid), nº 6: páx. 373-376.Nikoláeva, J. (1997). “Lo traducible e intraducible en las paremias (análisis de refranerosespañoles, italianos y rusos)”. Paremia (Madrid), nº 6: páx. 445-450.Permiakov, G.L. (1970). Ot pogovorki do skazkzi. Moscova: NaukaSevilla Muñoz, J. et al. (1999). “La búsqueda de correspondencias paremiológicasen castellano, catalán, gallego, vasco, francés e inglés”. Paremia (Madrid),nº 8: páx: 481-486.Sevilla Muñoz, J. et al. (2000). 877 refranes españoles con su correspondenciacatalana, gallega, vasca, francesa e inglesa. Madrid: Ediciones InternacionalesUniversitarias.Sevilla Muñoz, J. (2001). “Reflexiones sobre la elaboración de un refraneromultilingüe”. Paremia (Madrid), nº 10: páx. 121-130.Simrock, K. (1996). Die deutschen Sprichwörter. Stuttgart: Reclam.Taboada Chivite, X. (2000). “Refraneiro galego”. Cadernos de fraseoloxía galega(Vigo), nº 2: páx. 25-33.Ugarte Ballester, X. (1999). “A la galga y a la mujer no les des carne a ver: traducción,misoginia y equivalencia”. Paremia (Madrid), nº 8: páx. 511-516.Vila, Mª P. (1993). “La transferencia intercultural en las paremias españolas einglesas”. Paremia (Madrid), nº 2: páx. 219-223.Zuluaga, A. (1999). “Traductología y Fraseología”. Paremia (Madrid), nº 8: páx.537-549.84

ibliografía3. Páxinas web consultadasCancino, S. Recursos de Idiomas, [en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 16/1/02]Detje, F. Frank Detje: Abastracts und Einleitungen, [en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 17/6/02]Egli, W. Vererbungssysteme tribaler und bäuerlicher Gesellschaften imKulturvergleich I: Vorlesung, [en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 4/6/02]Estonian folklore archives. Estonian folklore, [en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 4/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]85

Pequeno refraneiroALEMÁN - GALEGOHofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Hofmeister, W. Vorlesungen zur Deutschen Gegenwartssprache: Phraseologie,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Kuusi, M. “Ein Vorschlag für die Terminologie der parömiologischenStrukturanalyse”, [en liña]. De Proverbio. Vol. 4, Nº 2. (1998). EnderezoURL: [Consulta: 3/6/02]Lindenthal, F. Sprüche, [en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Mainhold, H. Der Sohn antwortet für den Vater nicht, [en liña]. Enderezo URL: [Consulta:10/6/02]Majapuro, A. Zum Frauenbild in Deutschen und Finnishen Sprichwörtern(Darstellung einer Forschungsvorhabens), [en liña]. Enderezo URL: [Consulta:4/6/02]Permjakov, G. “Der linguistische Aspekt der Sprichwörter und Redensarten”,[en liña]. De Proverbio. Vol. 3, Nº 2. (1997). Enderezo URL:< http://deproverbio.com/DPjounal/DP,3,2,97/PERMJAKOV/PERLINGG.html>[Consulta:3/6/02]86

ibliografíaPermjakov, G. “Der logisch semiotische Aspekt der Sprichwörter undRedensarten”, [en liña]. De Proverbio. Vol. 3, Nº 2. (1997). Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Permjakov, G. “Der sachliche Aspekt der Sprichwörter und Redensarten”, [enliña]. De Proverbio. Vol. 3, Nº 2. (1997). Enderezo URL: [Consulta:3/6/02]Ruíz Leivas, C. Fraseología, dichos y refranes gallegos, [en liña]. EnderezoURL: [Consulta: 16/1/02]Sevilla Muñoz, J. “Divergencias en la traducción de expresiones idiomáticas yrefranes (francés-español)”, [en liña]. De Proverbio. Vol. 5, Nº 1. (1999).Enderezo URL: [Consulta: 16/1/02]Sevilla Muñoz, J. “Problemática de la traducción paremiológica en francés yen español”, [en liña]. De Proverbio. Vol. 4, Nº 2. (1998). Enderezo URL: [Consulta: 16/1/02]Stantcheva, D. “Zum Stellenwert der Phraseologie im einsprachigen deutschenBedeutungswörterbuch des 20. Jahrhunderts“, [en liña]. Linguistik online.Vol. 3, Nº 2. (1999). Enderezo URL: [Consulta: 4/6/02]Taylor, A. “The origins of the proverb”, [en liña]. De Proverbio. Vol. 2, Nº 1.(1996). Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Weglicka, K. Deutsche Antisprichwörter – was der Deutschlernend, [en liña].Enderezo URL: [Consulta24/6/02]Wohlgemuth, J. Beispiele für Parodierte Parömien, [en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 3/6/02]Zuluaga, A. Análisis y traducción de unidades fraseológicas desautomatizadas,[en liña]. Enderezo URL: [Consulta: 19/1/02]87