1kYBRBWHf

Pontevedra e tornielo na de Ourense (11B). M. C. Ríos Panisse rexistrou estorniño, a voz que parece
estar máis estendida, en Sada; J. L. Couceiro López, en Feás; M. R. Martínez Martínez, en Curtis; F.
Vecino Tomás, en Razo; R. Seco Fernández, en Santa Comba; F. Varela González, en Santaia; C.
García González, en Compostela; J. López Fernández, en Novefontes; R. Fraga García, en Melide; M. C.
López Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. J. Pérez Froiz, en Sta. María de Oirós; M. C. Enríquez
Salido, no Grove; A. Pérez Cid, en Marín; S. Cortiña Vázquez, en Friol; E. Rodríguez Gandoi, en Guntín;
M. D. García Rojo, en Monterroso; J. A. Palacio Sánchez, en Ferreira de Pantón; M. P. Paz González, en
Xunqueira de Ambía; M. Taboada Cid, en Verín (3C). M. Taboada Cid tamén rexistrou en Verín torniño
(3C). C. García González rexistrou a variante destorniño en Compostela (3C). F. Fernández Rei
rexistrou outra variante, estornino, en Cariño; tamén J. M. Dobarro Paz, en Cabalar (3C). M. Prado
Fernández rexistrou tornino en Ferreira de Valadouro (3C). M. J. Morandeira Lores rexistrou estornillo
en Laxe; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbría; M. C. Alonso Pérez, en Escarabote; C. García
González, en Compostela; M. R. Álvarez Blanco, en Ramirás; M. Díaz Carnero, en Castro Caldelas; M.
Taboada Cid, tamén en Verín (3C). M. J. Pérez Alonso rexistrou a variante tornillo en Goián; M.
Taboada Cid, en Verín e na Mezquita; M. E. Vázquez Santamaría, na Gudiña; M. C. Gil Suárez, en
Vilardevós (3C). G. Baamonde Traveso rexistrou saturnino en Cedofeita (3C). M. González González
rexistrou turnino no Incio (3C). A. Villarino Gómez (9A) recolleu tornillo, estornillo, estorno,
saturnino e saturniño para esta especie nas terras da Limia. (Na Limia tamén se lle chama
estorniño, testemuño persoal). C. Pedreira López et al. rexistraron os nomes de estorniño e
estornillo para Sturnus unicolor no concello de Ames, na provincia da Coruña (9B). J. Rodríguez Cruz,
estournillo en Hermisende (13B). F. Bernis Madrazo cita o portugués Fernandes Ferreira (1616), que
emprega xa a denominación estorninho (11B).
● Dicionarios consultados. No Diccionario galego-castelán de X. L. Franco Grande (1968), da
editorial Galaxia, aparecen identificadas coa voz castelá estornino as voces galegas xenéricas
estorniño e tornillo, identificada tamén co sinónimo estornillo (que non ten entrada propia). No
Diccionario de usos castelán-galego de X. M. Freixedo Tabarés e F. Álvarez Carracedo (1984), da
editorial Akal, aparece a voz xenérica estorniño identificada coa castelá estornino. O Dicionário da
língua galega de I. Alonso Estravís (1995), da editorial Sotelo Blanco, inclúe as entradas tornillo (unha
acepción para se referir aos paxaros), estorniño e chirlo-mirlo (que nunha das súas acepcións remite
a estorniño); nas entradas tornillo e estorniño especifica a denominación estorniño negro para
Sturnus unicolor. O Diccionario de sinónimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gómez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle os sinónimos xenéricos para Sturnus sp apuntados na
especie anterior. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a
entrada estorniño (como galega e preferente), que define como "paxaro cantor da familia dos
estúrnidos (Sturnus vulgaris) de cor negra brillante, peteiro amarelo e rabo curto" e dá os sinónimos
chirlo e chirlomirlo; chirlo (como galega e preferente), que nunha das acepcións define e identifica con
S. unicolor e cos sinónimos chirlomirlo e estorniño; chirlomirlo (como galega e preferente), que nunha
das acepcións define e identifica con S. unicolor e cos sinónimos chirlo e estorniño; estornelo (como
galega, mais non preferente), que remite a estorniño; tornino (como galega non preferente), que
remite a estorniño; tornillo (como galega non preferente), que remite a estorniño; rexeita a voz
estornillo, que non considera galega, e remite a estorniño.
● Uso dos seus nomes na literatura galega. Na literatura galego-portuguesa medieval de finais
do século XII, xa aparece a voz estorninho nunha cantiga de Airas Nunes: "… ay, estorninho do
avelanedo / cantades vos e moiro eu e peno" (19G).
A voz estorniño xa aparece tamén recollida na nosa literatura no ano 1859, por Juan Manuel
Pintos: "Que doce rulea a rula! Pombiñas sura sura! Chías, arcea, estorniños...". Ou por Ramón
Cabanillas, en Vento mareiro (1915): "... e os bruxos estorniños, enloitados, raian nas néboas
brancas...".
A voz chilromelro tamén aparece en cantigas populares de tradición oral, como a seguinte:
"Cando canta o chilromelro / no alto do Padornelo / o corenta e nove de agosto / veu a primavera
cedo."
● Etimoloxía / motivación semántica. Estorniño provén do latín sturnus; todas as outras voces
similares son variantes desta, agás chirlo-mirlo e similares, que probabelmente son onomatopeicas.
Tamén parece haber un compoñente onomatopeico en todas as denominacións xenéricas relacionadas
con estorniño, pois son semellantes todas elas ao palrar do paxaro. En estornillo puido haber un
cruzamento popular coa palabra castelá tornillo, por paronomasia, quere dicir, cun termo foneticamente
similar aínda que con contido semántico totalmente diferente (do mesmo modo que en píllara/píldora
ou gladíolo/gladiólogo/radiólogo; véxase Pluvialis apricaria). Os modificadores específicos negro e
preto aluden á cor da súa plumaxe.
263