1kYBRBWHf

ibidora (1A, 7A), rubideiro común (7A), pito conchón (1A, 7A), gatiñeiro (1A), engatador (1A,
7A), arruñador (1A, 7A) e arrecoxón (1A, 7A). F. Bernis Madrazo menciona os nomes gaveador e
subideiro para esta especie citando a L. Iglesias, 1927 (11B). Aínda que sen concretar a especie, J.
Rodríguez Cruz recolleu a voz aconchón en Hermisende (13B). Eligio Rivas Quintas recolle ademais,
sen concretar a especie (pequeño pájaro trepador), o nome arruñador, na Gudiña, e a referencia
arruñapaus para o mesmo paxaro (14G). Aguirre del Río recolle o nome piolla, sen especificar a
localidade, para designar en galego un pájaro pequeño, trepador y veloz, que talvez poida facer
referencia tamén a C. brachydactyla (2G).
● Dicionarios consultados. No Diccionario galego-castelán de X. L. Franco Grande (1968), da
editorial Galaxia, aparecen as entradas: subidor, que nunha das acepcións define como trepatroncos,
ave; e rubideiro, definido como trepa troncos, pájaro. No Diccionario de usos castelán-galego de X. M.
Freixedo Tabarés e F. Álvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen identificadas coa voz
castelá trepatroncos as galegas subidor e rubideiro. O Dicionário da língua galega de I. Alonso
Estravís (1995), da editorial Sotelo Blanco, inclúe na entrada pito a subentrada pito conchón,
denominación que define como "páxaro pequeno de lombo pardo, riscado de escuro e o ventre branco
luxado, bico fino e curvado" e dá o nome científico de Certhia brachydactyla; agatuñador, que define e
identifica con C. brachydactyla; arrecoxón, que remite a agatuñador; engatador, nunha das
acepcións identificado con C. brachydactyla e cos sinónimos rubidor (que non ten entrada propia) e
gateador; gateador, nunha das acepcións identificado con C. brachydactyla e cos sinónimos rubideiro
(que non ten entrada propia), agatuñador, garranchador (que non ten entrada propia) e gatiñeiro
(que non ten entrada propia); rubideira, definido e identificado como C. brachydactyla. O Diccionario
de sinónimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gómez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia,
recolle aganchón, agatuñadeira, agatuñador, arrecoxón, arruñador, engatador, gabeador,
gateador, galeante, gancharín, garranchador, gatiñeiro, pico da rachela, pito conchón,
rubideiro, rubidor, subecarballos, subepinos, subesube, subideira e subidor como sinónimos
específicos para C. brachydactyla. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparecen as entradas: subidor (como galega e preferente) para se referir a C. brachydactyla;
gabeador (como galega e preferente), coa subentrada gabeador común, que fai referencia a esta
especie; agatuñador (como galega e preferente), nunha das acepcións referíndose a C. brachydactyla,
co sinónimo gateador; gateador (como galega e preferente), nunha das acepcións referíndose a C.
brachydactyla, co sinónimo agatuñador; rubideiro (como galega mais non preferente), que remite a
agatuñador, paxaro; aconchón (como galega non preferente), que recolle como paxaro sen
identificación precisa, pero probabelmente o nome fai referencia a esta especie.
● Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gómez recolle varias voces para se referir a
esta especie n' O idioma dos animás (1937): "... gatuñeiro, gatuño, rubidor..." .
● Etimoloxía / motivación semántica. Case todas as denominacións xenéricas deste paxaro,
agás pico e pito, fan referencia ao característico hábito de gabear polos carballos arriba. Arrecoxón
probabelmente refírase tamén á súa típica maneira de gabear polos carballos, dando pequenos saltos,
de modo que dá a impresión de que estea coxo. O modificador conchón probabelmente estea
relacionado con concho (casca da noz; tamén un nome máis propio dos paxaros do xénero Parus, que
pode aludir á alimentación). O modificador común indica que é a especie máis frecuente dos
gabeadores. Non se encontrou unha explicación clara para o modificador rastreiro.
Familia Oriolidae
ouriolo Oriolus oriolus
● Bibliografía ornitolóxica especializada. Ouriolo foi o nome proposto por C. Pedreira López e X.
M. Penas Patiño en 1977-1978, naquela Lista patrón de aves de Galicia (4B e 5B), e tamén en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guías de
aves de Penas Patiño e Pedreira López (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse ou utilizouse tamén noutras publicacións ornitolóxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A,
18A e 11B; ou como ouriolo común). Nalgunha publicación empregouse vichelocrego (6A e 11A). Na
bibliografía ornitolóxica, o nome portugués é papa-figos (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D) ou a posibilidade
tamén de papa-figos-comum (2D).
● Nomes populares. Este paxaro é unha das especies que ten máis nomes populares, ademais
con moitas variantes segundo a zona. Na primeira guía de aves de X. M. Penas Patiño e C. Pedreira
López (1A) e no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) apúntanse, por exemplo, as denominacións
populares de pitiogó, escrito con "j" para marcar a gheada, (1A), aropendra (1A), figomarelo (1A,
249