1kYBRBWHf

Familia Podicipedidae
mergullón pequeno Tachybaptus ruficollis
● Bibliografía ornitolóxica especializada. Somorgullo pequeno foi o nome inicialmente
proposto por C. Pedreira López e X. M. Penas Patiño en 1977-1978, naquela Lista patrón de aves de
Galicia (4B e 5B); utilizouse nas dúas primeiras guías de aves destes autores (1A e 5A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacións ornitolóxicas galegas até o ano 2000 (4A, 5A, 11A e
17A); tamén se recolleu noutras publicacións de ámbito estatal (2A e 18A). Mergullón pequeno foi o
nome proposto en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Tense
empregado en publicacións ornitolóxicas galegas (12A, 13A, 15A e 16A), inclusive na terceira guía de
C. Pedreira López e X. M. Penas Patiño (22A); tamén se recolle noutras publicacións de ámbito estatal
(8A, 14A e 18A). A denominación choupón pequeno utilizouse nunha publicación (6A). Na bibliografía
ornitolóxica, o nome portugués é mergulhão-pequeno (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
● Nomes populares. Ademais, para esta especie recolléronse os nomes populares galegos de:
mergullo, rexistrado por F. Bernis Madrazo no Bierzo (11B) e tamén recollido no Atlas de vertebrados
de Galicia (7A); merguillete, rexistrado por A. Villarino Gómez, na Limia (9A); agurgullador,
rexistrado por F. Bernis Madrazo en Cospeito (11B) e tamén recollido no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A); augarón, rexistrado por A. Villarino Gómez na Limia (9A), tamén escoitado con moita frecuencia
polo autor deste traballo na mesma comarca; cabaciño, recollido no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A); fonducho, rexistrado en Budiño e Goián, Pontevedra, por M. A. Conde Teira, (12A); pito,
recollido no Atlas de vertebrados de Galicia (7A); chupón, rexistrado en Vixán, Ribeira, por M. A.
Conde Teira (12A), e tamén recollido no Atlas de vertebrados de Galicia (7A); mergullón, e tamén
murgullador, rexistrados por M. J. Pérez Alonso no galego de Goián, Pontevedra (3C); M. González
González rexistrou somorgullo e somormullo no Incio; G. Baamonde Traveso, sumurgullo en
Cedofeita (3C). J. S. Crespo Pozo recolle de modo xenérico chupón como equivalente á voz castelá
somormujo na zona da ría de Arousa (12G).
● Dicionarios consultados. No Diccionario galego-castelán de X. L. Franco Grande (1968), da
editorial Galaxia, aparecen as entradas: chupón, mergullón e somorgullo, as tres identificadas coa
voz castelá somormujo; fonducho, que identifica con mergullón; e así mesmo a subentrada rei dos
mares, nome que define tamén como una especie de somormujo. No Diccionario de usos castelángalego
de X. M. Freixedo Tabarés e F. Álvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen
identificadas coas voces castelás somormujo e somorgujo as voces galegas sumergullo, sumurgullo,
somergullo, chupón, fonducho e mergullón. O Dicionário da língua galega de I. Alonso Estravís
(1995), da editorial Sotelo Blanco, dá as entradas: mergullón, definíndoa (nunha das súas acepcións)
como "nome extensivo a várias aves palmípedes, da família dos colímbidas, podicipédidas e anátidas";
chupón, nunha das acepcións defínese como ave marítima que se somerxe; cabaciño, definido de
forma xenérica e identificado co nome científico Podiceps cristatus. No Diccionario de sinónimos da
lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gómez e P. Benavente (1997), recóllese como sinónimos de
mergullón, de maneira xenérica, as denominacións merguillete, mergullador e somorgullo. No
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas: mergullón
(como galega e preferente), referíndose, nunha das súas acepcións, especificamente a Tachybaptus
ruficollis e dando o sinónimo somorgullo pequeno; noutra acepción, refírese especificamente a
Podiceps cristatus; somorgullo (como galega e preferente), referíndose nunha das súas acepcións
especificamente a Tachybaptus ruficollis e dando o sinónimo mergullón; noutra acepción, refírese
especificamente a Podiceps cristatus; chupón (como galega e preferente), que nunha das acepcións
define como "ave palmípede de peteiro longo e afiado e plumas brancas, que voa pouco e se mergulla
moito na auga"; somormullo (como galega, mais non preferente), que remite a somorgullo;
fonducho (como galega non preferente), que remite a somorgullo. É interesante mencionarmos que
L. Carré Alvarellos recolle a voz galega cabaciño para se referir, explicándoo en castelán, a
“somormujo menor, ave palmípeda que vive en los ríos y lagos”, no ano 1979 (11G).
● Uso dos seus nomes na literatura galega. Carlos Casares emprega a voz mergullón na
tradución para o galego de Tordyveln flyger i skymningen (Os escaravellos voan á tardiña), de María
Gripe (1989): "Tamén gravou o chío dun mergullón...".
● Etimoloxía / motivación semántica. Semanticamente o nome xenérico, mergullón, e outros
coa mesma raíz, mergu-, están relacionados cos hábitos mergulladores destas especies acuáticas, en
tanto que o cualificativo pequeno fai referencia ao seu tamaño (Tachybaptus ruficollis é a especie máis
miúda do grupo); augarón está relacionado co seu hábitat acuático; pito, co seu aspecto, que lembra
o dun poliño de pita; chupón fai referencia a chupar, mergullarse; cabaciño, á forma gordecha e algo
alongada do seu corpo e a que flota na auga. Non se achou unha explicación clara para a denominación
fonducho, non sendo que ao mergullarse poder ir ao fondo, chegar até o fondo, ou que afonda.
● Discusión / explicacións sobre a preferencia dalgunhas denominacións. A respecto da escolla
do nome xenérico de mergullón para este grupo, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa comentan
24