1kYBRBWHf

Gudiña; M. C. López Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. J. Pérez Froiz, en Santa María de Oirós; M.
A. Fraiz Barreiro, en Codeseda; S. Cortiña Vázquez, en Friol; E. Rodríguez Gandoi, no galego de Guntín;
M. González González, no de Incio; M. D. García Rojo, en Monterroso; M. R. Álvarez Blanco, en
Ramirás; M. P. Paz González, en Xunqueira de Ambía; A. Sánchez Sánchez, en Montederramo e M. Díaz
Carnero en Castro Caldelas (3C). A. Reboreda, C. Álvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodríguez, tamén bubela na comarca de Verín (23B). C. García González rexistrou abubela como
unha variante de bubela en Compostela; M. C. López Taboada tamén, en Sobrado dos Monxes; M. C.
Enríquez Salido, no Grove; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita; X. Pena Seixas, en Guitiriz; M. I.
Vázquez Fernández, en Pereiramá e A. Sánchez Sánchez en Montederramo (3C). C. García González
tamén rexistrou para esta especie o nome de buba en Compostela e A. Pérez Cid o de bobela en Marín
(3C). No traballo de C. García González tamén se indica a denominación de subela como outra variante
de bubela (3A). F. Bernis Madrazo apunta tamén as denominacións de bubela e abubela nas
provincias de Lugo e Pontevedra, e ademais a de pupa na provincia de Pontevedra (11B). J. Crespo
Pozo recolle a voz poupa bubela nas localidades de Goián e Rosal (12G). A. Hermida Alonso comenta
que poupa é o nome que recibe esta especie en Matamá, Vigo, e que é unha voz empregada na
fraseoloxía galega, na expresión popular pór bico de poupa, que significa pór cara de desagrado, de
enfado (20G).
● Dicionarios consultados. No Diccionario galego-castelán de X. L. Franco Grande (1968), da
editorial Galaxia, aparecen as entradas bubela e abubela; tamén inclúe a entrada bubelo para se
referir ao polo desta especie. O Diccionario de usos castelán-galego de X. M. Freixedo Tabarés e F.
Álvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, dá para a voz castelá abubilla as voces galegas abubela,
bubela, abubelo, bubelo, poupa, galo merdento, galo merdeiro e galo merdoso. No Dicionário
da língua galega de I. Alonso Estravís (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas
abubela, bubela, poupa, cos sinónimos upupa, galo merdeiro, galo merdento e galo merdoso
(aínda que estes sinónimos non teñen entrada propia), referíndose a Upupa epops; tamén achega o
termo bubelo para se referir á cría da bubela. O Diccionario de sinónimos da lingua galega de M. C.
Noia, X. M. Gómez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle abubela, bubela, buba, galo
da merda, galo merdeiro, galo merdento e poupa como sinónimos específicos para U. epops. O
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incorpora as entradas abubela
(considerado como termo galego mais non preferente), bubela (considerado como galego e
preferente) e as subentradas galo merdento, galo merdeiro e galo merdoso na entrada galo, que
fan referencia a esta especie; tamén trae a entrada bubelo, co significado de cría da bubela.
● Uso dos seus nomes na literatura galega. Bubela e abubela téñense empregado con moita
frecuencia. Por exemplo, Álvaro Cunqueiro usa a voz abubela en Xente de aquí e de acolá (1971):
"...paraíso de abubela que berra, up!, up!, feliz nos abriles e xantando os primeiros grilos... ". Marcial
Valladares utiliza bubela en Maxina ou a filla espúrea, escrita no ano 1880: "... cantaban xa o millán
garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras, o merlo e o reiseñor nos salgueirais, o paspallás entre os
centeos e os xílgaros e carriciños, os chincheiros e xiríns desfacíanse nos eidos mirando cada un para o
seu amor ...". Xosé María Álvarez Blázquez usa poupa no poema O que ben che quer (incluído en
Roseira do teu mencer, 1950): "Que non diga o moucho, / que non diga o cuco, / que non diga a
poupa / que che queren muito...".
A voz bubela está tamén presente nas cantigas populares de tradición oral, caracteristicamente
asociada ao cuco, como as seguintes:
"A bubela e mais o cuco / estaban os dous na xanela / o cuco como era falso / botouse a
cabalo dela."
"A bubela vén en marzo, / o cuco vén en abril, / a bubela gaña un ichavo / e o cuco un
maravedil."
"O cuco e mais a bubela / estaban os dous no balcón / o cuco como era falso / cantoulle o
quirieleisón."
Na fraseoloxía popular galega recóllense as voces bubela e poupa nas expresións feder /
cheirar como (ou coma) unha bubela, feder / cheirar como (ou coma) unha poupa, (ser alguén
ou algo) máis cheirento que un bubelo e pór bico de poupa (cara de ferreiro).
● Etimoloxía / motivación semántica. Do punto de vista semántico, moitas denominacións,
como bubela, buba ou poupa están motivadas polo canto deste paxaro, unha especie de bu-bu-bu,
bu-bu-bu. O mal cheiro do niño é o motivo dos modificadores merdento, merdeiro e similares. O
nome galo é por causa da crista eréctil que ten, que pode lembrar a dun galo.
189