1kYBRBWHf

Familia Alcenidae
picapeixe Alcedo atthis
● Bibliografía ornitolóxica especializada. Martiño peixeiro foi a denominación proposta por C.
Pedreira López e X. M. Penas Patiño en 1977-1978, naquela Lista patrón de aves de Galicia (4B e 5B);
utilizouse nas guías de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse nalgunha outra publicación (2A, 7A, 18A e 11B). Picapeixe foi o nome proposto en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou
recollido nalgunhas publicacións ornitolóxicas (4A, 6A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A; nalgunhas,
picapeixe común). Na bibliografía ornitolóxica, o nome portugués é guarda-rios ou guarda-rioscomum
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D); tamén existe a forma popular picapeixe (12B); no Brasil
emprégase o nome xenérico de martim-pescador (12B).
● Nomes populares. M. C. Ríos Panisse rexistrou unha serie de denominacións populares vivas
na fala para nomear a Alcedo atthis: martín, en Laxe e Camariñas; martín pescador, en Cedeira,
Sada, Cangas, Mera, Mogor, Rinlo e Panxón (e tamén apuntado en Marín, como referencia doutros
autores); martiño pescador, en Panxón; paxariño mariñeiro, en Portonovo; paxaro culao, sen
especificaren a localidade os informantes; paxaro mariñeiro, en Cambados; picapeixe, en Cesantes;
o castelanismo *rei de los mares, na Guarda; reiseñor, en Rianxo; tamén tamén *samartín,
igualmente nas Figueiras; samartiño, en Noia, Carril e Mugardos; *sanmartín, nas Figueiras; e
engade referencias doutros autores: martín peixeiro, en Verín; rei dos mares, na Guarda; e
pescador, picapeixe e caldeirón, sen especificar localidade (7B). M. C. Ríos Panisse tamén rexistrou
martín voador en Sada; M. Taboada Cid, martín peixeiro en Verín; M. Felpeto Lagoa e M. C. Alonso
Pérez, martina respectivamente en Ares e Escarabote; M. J. Pérez Alonso, rei da agua en Goián (3C).
A. Villarino Gómez rexistrou para esta especie a denominación popular de martín peixeiro nas terras
da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). C. Pedreira López et al. rexistraron os nomes de
martiño peixeiro e martín pescador para Alcedo atthis no concello de Ames, na provincia da Coruña
(9B). J. A. Palacio Sánchez rexistrou picapeixe en Ferreira de Pantón (3C). F. Bernis Madrazo tamén
recolleu picapeixe e o castelanismo picapeces na provincia de Lugo (11B). Na primeira guía de aves de
X. M. Penas Patiño e C. Pedreira López tamén se apuntan as denominacións populares de paxaro
pescador, rei da auga, picapeixe e sanmartiño (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia recóllense
os nomes de martín peixeiro, martín pescador, paxaro mariñeiro, picapeixe e o castelanismo
ruiseñor da mar (7A). Por outra banda, C. García González rexistrou andarríos no galego de
Compostela; M. González González, no do Incio; M. C. Rodríguez Lago no do Porto, en Zamora; A.
Santamarina Fernández rexistrou a variante andarrius no galego do Val do Suarna; M. I. González
Fernández tamén, no Val de Burón, mais en ningún caso se especifica se estas voces se están a referir
ás especies do xénero Motacilla, a Alcedo atthis, ou a outras especies que tamén poderían recibir ese
nome (3C). Eligio Rivas Quintas recolle ademais para esta especie o nome cachoeira, na Canda da
Mezquita (14G).
● Dicionarios consultados. O Diccionario galego-castelán de X. L. Franco Grande (1968), da
editorial Galaxia, trae as entradas martín peixeiro e picapeixe para se referir a esta especie. O
Diccionario de usos castelán-galego de X. M. Freixedo Tabarés e F. Álvarez Carracedo (1984), da
editorial Akal, identifica coa entrada castelá martín pescador as voces galegas martín peixeiro e
picapeixe. O Dicionário da língua galega de I. Alonso Estravís (1995), da editorial Sotelo Blanco, inclúe
a entrada anda-rios con dúas acepcións, a primeira delas referida de forma xenérica ás especies de
lavandeiras (xénero Motacilla), e a segunda referida concretamente a Alcedo atthis; mazarico, para se
referir as aves acuáticas do xénero Numenius, aos paxaros carpinteiros e nunha acepción tamén ao
martiño-peixeiro ou Alcedo atthis; lava-cu, nunha das acepcións referida a un paxaro que anda no río
do xénero Alcedo; reiseñor ten tamén varias acepcións, unha delas referida a Luscinia megarhynchos
e outra referida a A. atthis; alén diso, para se referir exclusivamente a esta especie, inclúe as entradas
mariñeiro (nunha das acepcións), guarda-rios (nunha das acepcións), martiño-pescador, martiñopeixeiro,
martin-pescador, martin-peixeiro e pica-peixe; na entrada páxaro ou paxaro inclúe as
subentradas páxaro-mariñeiro e páxaro-pescador, que fan referencia a A. atthis. O Diccionario de
sinónimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gómez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia,
recolle rei da auga, andarríos, lavacú, martiño voador, paxaro pescador, picapeixe e
sanmartiño como sinónimos específicos para A. atthis. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparecen as entradas andarríos, martina e martiño peixeiro como
palabras galegas, mais non preferentes, que remite a picapeixe, a voz que recolle como preferente
para a especie e dá o sinónimo de paxaro pescador; na entrada paxaro inclúe tamén a subentrada
paxaro pescador, que fai referencia a A. atthis; rexeita as voces martinete, martín pescador e martín
peixeiro, que remite a picapeixe.
● Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gómez emprega a voz picapeixe n' O
idioma dos animás (1937), unha obra que se publicou na Habana: "... picapeixe, alción, martín
186