1kYBRBWHf

(Zamora); loutarega, en Sela; curuxa, a denominación máis común na Galiza, incluíndo tamén parte
do galego exterior, en Asturias, León e Zamora; coruxa, en Mesoiro (Elviña), Rivadulla, Santa Comba,
Savane, Outeiro, A Mezquita, Baltar, Calvos, Lougares (Mondariz), Torneiros (Porriño), Vilachán
(Tomiño), Moaña (Asturias) e Calafresnas (León); cruxa, sobre todo na provincia da Coruña (Deixebre,
Novefontes, Ponteceso, Sísamo, Ortoño e Outes) e ademais en Hermisende (Zamora) e Baloira (A
Estrada); cacaruxa, en Pontevedra; bufo, en Outeiro (Folgoso do Courel); cabra, en Robledo de
Domiz; cabuxa do aire, na Estrada; paxaro da morte, en Lérez e Penosiños; raposa da morrasa,
en Traba e paxaro da auga, en Lérez (8B).
● Dicionarios consultados. O Diccionario galego-castelán de X. L. Franco Grande (1968), da
editorial Galaxia, dá para a voz castelá lechuza a galega curuxa, e inclúe as entradas abegoa (remite
a "curuxa"), coruxa (remite a "curuxa") e curuxa, a identificada con lechuza. O Diccionario de usos
castelán-galego de X. M. Freixedo Tabarés e F. Álvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, identifica a
voz castelá lechuza coas galegas coruxa, curuxa e abegoa. No Dicionário da língua galega de I.
Alonso Estravís (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas coruxa e curuxa para se
referir a T. alba; na entrada "páxaro" ou "paxaro" inclúe a subentrada páxaro-da-morte, nome con
que se refire ao corvo ou a coruxa; na entrada "ave" inclúe tamén a subentrada ave de mal agoiro,
neste caso referíndose ao moucho ou á coruxa. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, trae as entradas curuxa (como galega e preferente) e coruxa (como galega non
preferente, remite a curuxa), para T. alba; na entrada ave inclúe tamén a subentrada ave de mal
agoiro, nome con que se refire ao moucho ou á curuxa. No Diccionario de sinónimos da lingua galega
de M. C. Noia, X. M. Gómez e P. Benavente, recóllense como sinónimos de curuxa, especificando o
nome científico T. alba, as denominacións ancrusa, aveleitosa, ave de mal agoiro, ave noite, ave
noitébrega, curuxa común, noitébrega, noitarega, noiteboa e noitebra.
● Uso dos seus nomes na literatura galega. Non é raro que tanto coruxa como curuxa
aparezan nas obras literarias galegas. Por exemplo, Ramón Cabanillas empregou coruxas e curuxas
en No desterro (1921 e 1926): "As coruxas do amor chisconeian na sombra das esquinas... ".
(Variante en 1926: curuxas). Gonzalo R. Mourullo usa coruxa en Nasce un árbore (1954): "Si te
achegas á xanela e a abres, toparaste tal vez co canto da coruxa... ". Álvaro Cunqueiro emprega a voz
curuxa n' O incerto señor don Hamlet, príncipe de Dinamarca (1959): "...berradoras curuxas da
noite... ".
● Etimoloxía / motivación semántica. A motivación semántica de paxaro da noite, ave
noiteira, noutarega e lotarega ou similares atópase nos hábitos nocturnos deste paxaro. Para a voz
coruxa e similares, aínda que son moitas as explicacións posíbeis, o que parece máis convincente é
que sexan onomatopeicas, que reflictan os chíos, susurros e bufidos que emite a ave, aínda máis cando
existe o verbo "curuxar" para se referir a acción de cantar a curuxa e cando cacaruxa, outra das
denominacións da especie, inclúe ao comezo dúas notas de chío que tamén emite esta ave. Bufo é o
nome doutra rapaz nocturna, Bubo bubo, que nunha localidade utilizan para T. alba. Aveleitosa fai
referencia á súa plumaxe branca. Cabra e cabuxa do aire son por causa dunha asociación popular
desta ave coa cabra, que tamén acontece noutras linguas como o francés e o italiano, posíbelmente
baseada en supersticións, o mesmo que paxaro da morte ou raposa da morrasa; paxaro da auga
relaciona esta ave con mudanzas no tempo meteorolóxico, crenza falsa que tamén está presente
noutras culturas, e que no caso da galega está reflectida mesmo en refráns, como curuxa noiteira,
malladora á eira e curuxa tardega, auga noitega (8B). Alén diso, abegoa talvez teña unha orixe
popular baseada na superstición, en relación con traer sorte, boa ou mala, por "ave" e "agoiro", ou se
cadra ten relación con "avegoso" ou "avogoso", santo que é bó para dar remedio para unha
enfermidade (e de "avegosa" sairía "avegoa").
● Discusión / explicacións sobre a preferencia dalgunhas denominacións. Canto á denominación
específica, o termo común engádese ao nome, normalmente, cando se está a falar tamén doutras
especies que teñen o mesmo nome xenérico, aínda que non se observaren na nosa xeografía, para
diferenciala delas.
Familia Pteroclidae
moucho de orellas Otus scops
● Bibliografía ornitolóxica especializada. Moucho das orellas foi o nome proposto por C.
Pedreira López e X. M. Penas Patiño en 1977-1978, naquela Lista patrón de aves de Galicia (4B e 5B), e
tamén un nome moi similar, moucho de orellas, en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e
T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Moucho das orellas utilizouse na primeira guía de aves de X. M.
176