1kYBRBWHf

emprégase bécasse para S. rusticola e bécassine para G. gallinago; en catalán, becada e becadell
respectivamente, etc. Como vemos, para a denominación de G. gallinago utilízase sempre un sufixo
diminutivo ou talvez despectivo.
O nome narcexa, cun ene inicial, pode ser unha simple corruptela ou variación de arcea, mais
tamén sería posíbel que a súa etimoloxía estivese influenciada polo termo prerromano nara, que
significa auga. De feito, en Asturias existe o vocábulo “narcea” (que lle dá nome ao río Narcea), sobre
cuxa etimoloxía non hai dúbida de que, cando menos, está presente o prerromano nara. O feito de que
nara, auga, estivese tamén presente na formación de narcexa a partir de arcea estaría en total
correspondencia cunha característica ben coñecida popularmente que diferencia marcadamente S.
rusticola das especies do xénero Gallinago: os seus hábitats. En efecto, a pesar de seren fisicamente
semellantes, S. rusticola vive tipicamente nos bosques e as especies de Gallinago e Lymnocryptes son
ben propias dos hábitats acuáticos: as beiras dos ríos, as marismas e as brañas. Deste modo, unha
“narcea” sería unha “arcea da auga” (nara, auga + accēia, arcea). A terminación -exa pode
corresponder ao sufixo exo/exa, indicador de tamaño pequeno ou mesmo cargado de certa connotación
despectiva (como nos termos galegos lugarexo, animalexo ou trapexo), e tamén ligaría coa
comparación fisica entre a propiamente arcea (S. rusticola), de corpo redondo, máis repoluda e
visibelmente de maior tamaño, e a propiamente narcexa (G. gallinago), ben máis pequena e
visibelmente menos robusta que a arcea. Así, unha narcexa pode ser unha “arcea da auga” e asemade
“unha arcea máis pequena ou cativa”.
● Discusión / explicacións sobre a preferencia dalgunhas denominacións. A pesar de que
*becacina se divulgou no ámbito da ornitoloxía galega especializada desde a década dos anos setenta
do século pasado, nomeadamente a partir da Lista patrón de aves de Galicia e logo despois coa súa
difusión nas publicacións ornitolóxicas, no presente traballo quérese achegar unha reflexión sobre a
galeguidade do termo *becacina, é dicir, se este é ou non é un termo propiamente galego, e as
implicacións que na nosa opinión deberían considerarse ao respecto.
En primeiro lugar é moi importante subliñarmos que en fontes lexicográficas antigas, desde os
traballos de Martín Sarmiento (1746-1755) até 1950, non se recollen nin becada nin becacina como
nomes galegos, antes ao contrario, estes son os nomes casteláns para os que se dan os nomes galegos
equivalentes (1G, 5G, 7G e 8G, entre outros).
Nesta mesma liña, xa entre 1950 e 1990, é interesante apuntarmos que o Diccionario
enciclopédico gallego-castellano de E. Rodríguez González (1958-1961), nos seus apéndices, dá con
acertada distinción a voz galega narcexa para a castelá becacina e asemade as galegas arcea e
galiñola para a voz castelá becada (9G). O Frampas, contribución al diccionario gallego, de E. Rivas
Quintas (1978), recolle as voces cabra louca, agacha e gaxota, que define como ave acuática de
color rubio que al anochecer emite un sonido muy parecido al de la cabra, e non recolle tampouco
becacina como voz galega (10G). Na Nueva contribución a un vocabulario castellano-gallego, de J.
Crespo Pozo (1985), apúntase para o termo castelán becacina, os termos galegos aguaneta, cabra do
aire e marcexa; e para o termo castelán becada, arcea, galiñola e galiña de auga (12G).
Igualmente os dous dicionarios máis vellos referenciados máis arriba, na alínea dicionarios consultados,
pertencentes tamén a este período, recollen narcexa e marcexa como voces galegas, nunca becacina,
que a consideran castelá.
Outro aspecto en que é interesante pormos atención é que, se becacina e becada fosen voces
patrimoniais galegas, é dicir, que evolucionasen desde o primeiro momento do prerromano beccus ao
longo dos séculos conforme ás leis da evolución fonética do galego, cabería esperar formas como
bicacina e bicada, con “i”, e non becacina e becada.
Cando becacina aparece na lingua galega falada, ademais, está moi en relación coa actividade
cinexética e co contacto con cazadores casteláns, como ben apunta M. A. Conde Teira (12B). Non é
casual que outros nomes cuestionados neste traballo, *guión de paspallás para Crex crex e *rascón de
auga para Rallus aquaticus (véxase estas especies), teñan a ver co mundo da caza. A actividade
cinexética foi unha vía popular de contacto coa lingua castelá, unha vía particular favoreceu a
introdución e rápida popularización de nomes casteláns para as especies da fauna relacionadas coa
caza. Así, *becacina fíxose máis e máis popular por causa da influencia constante do castelán na
actividade cinexética, e comezou a empregarse en lugar das voces patrimoniais galegas: arceolo,
aguaneta, cabra do aire, paxaro berrón, brañenta, agacha etc., ao punto de chegaren a parecer
mesmo estrañas fronte ao termo cada vez máis popular de *becacina. A este respecto resulta ben
ilustrativo que o escritor Álvaro Cunqueiro empregue tamén becacina n’A cociña galega (1973) para
aclarar cal é o significado de auganeta; a frase completa, citada máis arriba na alínea referida á
literatura, é: “Esto que vale para a perdiz, val tamén para a arcea e para auganeta, a becacina”.
Cunqueiro emprega en primeiro lugar dúas voces propiamente galegas para Scolopax e Gallinago,
arcea e auganeta, mais logo a seguir engade *becacina, consciente de que non todo o mundo vai
coñecer facilmente o termo auganeta, hai que explicalo, e hai que explicalo cun termo que talvez non
sexa “tan galego” e que coloca despois, en segundo lugar, pero que é máis coñecido e máis popular
que un termo propiamente galego referido a esa mesma especie.
É preciso e importante destacarmos que *becacina só está recollida nos dicionarios como
132