1kYBRBWHf

aquaticus (polo propiamente galego zurrasca), desfacendo por tanto o sistema de nomenclatura
binomial que relacionaba a antedita especie con C. crex, e seguindo as orientacións terminolóxicas da
Real Academia Galega, que aconsella recorrer ao portugués como referente cando non houber en
galego unha denominación vernácula, para esta especie en concreto talvez sería preferíbel tomarmos o
nome portugués e adaptalo ao galego: codornizón (tanto codorniz como paspallás son nomes galegos
para Coturnix coturnix, especie que, como xa indicamos, se relacionou popularmente con Crex crex).
Lembremos que na ornitoloxía galega xa se adoptaron nomes procedentes do portugués, como
calcamar, virapedras ou rolieiro, que se axustan perfectamente á morfoloxía e á semantica galegas, e
que tamén no galego normativo estándar se teñen incorporado empréstitos do portugués, como andar,
altofalante ou vírgula, para fixar un léxico culto galego ou como rercurso para o acrecentamento lexical.
Por outro lado, a terminación “-ón” non é nada rara nas denominacións galegas dos paxaros: está
presente como sufixo diminutivo (perdigón, o poliño da perdiz), como sufixo aumentativo (gaivotón,
Larus marinus) ou sen actuar propiamente como sufixo (sisón, Tetrax tetrax). A este respecto, e para
máis información, o autor do presente traballo xa publicou unha nota intitulada "Rallus aquaticus e Crex
crex", no web O Cartafol / Un idioma preciso, do Servizo de Normalización Lingüística da USC (Ref.
19B).
galiñola negra Fulica atra
● Bibliografía ornitolóxica especializada. Pita de auga foi o primeiro nome proposto por C.
Pedreira López e X. M. Penas Patiño, en 1977, naquela Lista patrón de aves de Galicia (4B). En 1978,
igualmente na Lista patrón de aves de Galicia, na segunda parte (5B), os autores propuxeron o nome
de demo negro no canto do anterior; esta segunda denominación utilizouse na primeira guía de aves
destes autores, recolleuse no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e utilizouse ou recolleuse tamén
noutras publicacións (1A, 2A, 4A e 11B). Galiñola negra foi o nome proposto en 1991 e 1999 por M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado nas outras guías de aves de Penas
Patiño e Pedreira López (5A e 22A; na última, galiñola negra común), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e nalgunhas publicacións ornitolóxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A). Nunha
publicación empregouse galiñola (11A). Na bibliografía ornitolóxica, o nome portugués é galeirão ou
galeirão-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
● Nomes populares. A. Villarino Gómez rexistrou para Fulica atra as denominacións populares
de galo, *galo de cresta branca –en correcto galego, galo de crista branca– e galo grande nas
terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). M. A. Conde Teira comenta que ademais de
galiñola, a esta especie tamén se lle chama negrón e galo copo (12B). E. Rivas Quintas recolle galo
copo (que define como ave acuática, sen identificar especificamente) en Cortegada e Sarreaus, na
Limia (14G). F. Bernis Madrazo rexistrou para Fulica atra o nome castelanizado *gallinola e
*gallinuela (en correcto galego, galiñola) en Cospeito (Lugo) e Vares (A Coruña), e comenta que L.
Iglesias (1927) tamén asigna estes vernáculos a outra especie, Scolopax rusticola (11B). No Atlas de
vertebrados de Galicia tamén se recolle para esta especie os nomes de demo negro e alavanco
negro (7A). F. Bernis Madrazo rexistrou ademais galiña d’auga e galiña mariña na provincia de
Lugo, e comenta que se poderían aplicar tanto a Fulica atra como a Gallinula chloropus (11B).
● Dicionarios consultados. Atopáronse as denominacións xenéricas apuntadas en Gallinula
chloropus. Só o Diccionario de sinónimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gómez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle demo negro, focha negra (que é un castelanismo) e galiñola
como sinónimos para F. atra.
● Etimoloxía / motivación semántica. Semanticamente, os nomes xenéricos pita, galiña,
galiñola e similares indican o seu parecido cunha galiña ou unha galiña algo pequena. O nome negrón
ou os modificadores negro e negra fan referencia á cor da súa plumaxe, toda negra; de crista
branca alude a outra característica física rechamante, o escudo branco que ten na fronte; d’auga e
mariña (aínda que non anda no mar) relaciónanse co seu hábitat. Alavanco é unha denominación
propia dun pato, Anas platyrhynchos, neste caso aplicada popularmente a Fulica atra. Demo talvez
faga referencia ao seu aspecto físico, pois é un animal negro con algo que poden parecer cornos de cor
branco. Non se encontrou unha explicación semántica moi clara para copo; talvez teña a ver co copo
dos segadores, o corno onde levaban a pedra de afiar a gadaña, que pode lembrar a protuberancia
branca que ten esta ave na cabeza, a modo de corno branco.
● Discusión / explicacións sobre a preferencia dalgunhas denominacións. Galiñola é un nome
galego ben propio tamén de Scolopax rusticola, que ademais recibe os nomes arcea, cea ou pitarola
(véxase esta especie). De feito, no refraneiro popular emprégase a voz galiñola referida a unha ave
migradora: "Pola Candeloria, cásanse os paxariños e vaise a galiñola." F. Bernis Madrazo comenta que
L. Iglesias (1927) tamén asigna os vernáculos *gallinola e *gallinuela (en correcto galego, galiñola)
a Scolopax rusticola (11B).
108