Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

Erica da Silva Sarmiento
Estudar a emigración galega a Río de Xaneiro é todo un desafío para un investigador.
Calquera profesional se sentiría como un principiante na busca das
primeiras pistas, á procura das fontes primordiais, e na inútil espera dunha
bibliografía case que inexistente. Entre papeis e fontes dispersas en arquivos
e asociacións españolas, a primeira conclusión a que se chega é que existe un
abandono pola historia dos moitos galegos que se dirixiron á chamada «cidade
marabillosa». Ou, en último caso, pensar que a emigración galega non tivo
nin sequera unha importancia numérica que puidese interesar a algún estudoso.
Pero non é así, a presenza do galego en Río de Xaneiro é innegable.
Vese, escóitase e coñécese a traxectoria deses emigrantes porque construíron
as súas historias nesta cidade e porque deixaron os seus nomes e o seu prestixio
nos comercios e nas empresas. E non podemos esquecernos daquelas
persoas que casualmente coñecemos en Río de Xaneiro e que acabamos por
descubrir que son orixinarios de Galicia ou que son fillos ou netos de emigrantes
galegos. Entre tanto, todos eses exemplos de presenza galega non son
suficientes para demostrar esa emigración porque a historia non se fai unicamente
polo que se ve ou polo que se escoita, é necesario tamén buscar documentos
que comproben a existencia desta corrente migratoria.
Ese baleiro histórico, que deixou os galegos en Río de Xaneiro como un
continxente migratorio de pouca importancia, lévanos a pensar nalgúns episodios
da emigración galega e española no Brasil. Un deles é que cando se estuda
o presente tema é común salientar un aspecto esencial: a política de emigración
subvencionada, adoptada polo Goberno brasileiro entre os anos 1890 e
1927 de recrutamento de colonos europeos para traballar nas plantacións de
café do Estado de São Paulo e suplir a man de obra escrava.
A pesar da importancia da emigración subvencionada, que chegou a
atraer, por exemplo, no ano 1911, ao 70% dos inmigrantes que chegaban ás
zonas cafeteiras de São Paulo, non todos os españois que viaxaron ao Brasil
adoptaron ese Estado como destino, así como non todos os emigrantes viaxaron
con billetes pagados polo Goberno brasileiro coa única intención de traballar
nas zonas agrícolas (Souza-Martins, 1988: 260). Se a política inmigratoria
brasileira ofrecía vantaxes ao pagar a pasaxe do emigrante, a política agraria
non estaba disposta a facilitar a vida do estranxeiro. Os grandes latifundistas,
que arrastraban as súas herdanzas e os seus conceptos acerca da terra desde
unha mentalidade que era nada máis que restos do período colonial, dificultaban
o acceso á terra, impondo obstáculos financeiros –ao encarecer o prezo
destas– e atrancos psicolóxicos –ao preservar un comportamento paternalista
habitual nunha sociedade baseada nos lazos señor-escravo.
Sen negar a importancia da emigración subvencionada, debemos ter en
mente que, para o caso dos galegos no Río de Xaneiro, o fundamento da cues-
[ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (7-29) ]