Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

«Mirando polos que quedaron». A man dos indianos no ensino primario: o caso de Ribadeo
tes retornados de Cuba, aspecto que non debe estrañar se temos en conta que
quen os designaba era a Xunta de Patróns e esta, obviamente, prefería contar
con persoas coñecidas.
Así pois, atopamos que eran os emigrantes retornados, «os habaneros»,
os que, de facto, tiñan o control sobre a construción e o funcionamento da
escola. Polo tanto, a escola agrícola, en puridade, cóntase entre as fundadas
por un indiano tanto porque a un deles se lle ocorreu a iniciativa como porque
se encargou de deixar os fondos cos que levantar o edificio e dar os seus
primeiros pasos. Aínda así é innegable que a escola acabou sendo unha institución
financiada e gobernada por un colectivo de emigrantes, é dicir, asimilouse
ao que se entende por unha escola de «americanos». Máis claro é o
caso da escola de primeiras letras, creada a partir do legado de Pedro Murias,
pola vontade e o desexo dese conxunto de «habaneros». O grupo de emigrantes
que conformaba a Xunta de Patróns e os retornados que tiñan postos na
Comisión Delegada dirixiron o destino da escola, de aí que atopemos, máis
que a idea e o proxecto dun único individuo, o esforzo de todo un conxunto
de galegos que, unidos pola experiencia migratoria, traballaron para que un
proxecto dedicado á mellora educativa non quedase nun mero desexo e nunha
elucubración dun rico tabaqueiro da Devesa.
A escola de primeiras letras que existiu na Fundación foi consecuencia
das carencias educativas percibidas polos retornados nos rapaces da Devesa.
Pedro Murias en ningún momento mencionou o seu desexo de fundar unha
escola primaria no establecemento educativo que financiou co seu legado. A
súa creación, que á fin se convertería no eido de maior éxito da Fundación,
dispúxose a partir da redacción do Regulamento polo que se rexería todo sistema
establecido na Devesa, en 1913. Nel quedaba establecido que se desenvolvería
ensino de primeiras letras debido á necesidade que existía de formar
os nenos en coñecementos básicos para que, despois, fosen capaces de poder
acceder a unha formación superior, o ensino agrícola. 19 Este aspecto amosa
como os membros da Xunta de Patróns releron os desexos do indiano para
adaptalos ás esixencias do momento. A realidade evidenciaba que as escolas
de primeiras letras eran unha urxencia. Pola contra, a escola agrícola constituía
unha necesidade «de luxo».
As clases de ensino primario para nenos comezaron a impartirse en abril
de 1922. 20 Nese momento eran trinta e dous os nenos da parroquia de Vilafra-
19. Regulamento da Fundación Escola Agrícola Pedro Murias (1913) (AEAPM).
20. Estaba constituída como unha escola unitaria de nenos varóns porque se concibía como un
primeiro ciclo para pasar despois á escola agrícola. O ensino de nenas nunca foi contemplado.
[ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (175-198) ]