Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

«Mirando polos que quedaron». A man dos indianos no ensino primario: o caso de Ribadeo
núen a dependencia das remesas dos emigrantes adiñeirados, pero as razóns
principais do declive das remesas educativas está na actitude cautelosa que
adoptan os indianos como consecuencia dos efectos da crise económica causada
polo crac do 29 e a Guerra Civil. Estes feitos acabaron por pechar, como
tantas outras cousas, as iniciativas indianas (Peña, 1991: 309-315).
Un dos aspectos que caracteriza as fundacións educativas debidas á
acción indiana é, sen dúbida, o potencial económico, onde existen considerables
desequilibrios. Pode confrontarse a humilde doazón de Luís C. Guerrero,
consistente nunha máquina de escribir para os alumnos da escola pública
de Santa Marta de Ortigueira, co magno legado dos irmáns García Naveira á
cidade de Betanzos. Estes dotaron o Padroado benéfico-docente que leva o seu
nome cun capital inicial de medio millón de pesetas, co que se creou unha
escola que, dende a súa inauguración en 1914, acolleu cada curso a centos de
alumnos entre nenos, nenas e adultos (Rodríguez Crespo, 1983: 72, 96, 104).
Outros doadores optaron por construír un edificio escolar, equipalo totalmente
de mobiliario e material didáctico, dotalo de profesorado e sostelo integramente
coa súa fortuna. Houbo indianos que se limitaron a levantar o inmoble
e cedelo logo á parroquia, ao concello ou a outra institución que se encargase
de pór en marcha a escola. E outros restrinxiron as súas doazóns ao pago dos
soldos dos profesores e a mercar útiles para un centro escolar.
Entre os indianos que máis destacaron polo volume das súas doazóns á
educación en Galicia atópanse, ademais dos irmáns García Naveira, Blanco de
Lema, García Barbón, Carrera Fábregas, Xosé Policarpo Sanz, Ramón Nieto
Otero e Pedro Murias. Pero indianos filántropos habíaos por toda a xeografía,
como demostra a distribución das fundacións, espalladas polas catro provincias.
Debe recoñecerse, non obstante, que é na provincia da Coruña onde
existe unha maior concentración, seguida, nesta orde, por Lugo, Pontevedra
e Ourense. Unha concentración que, no que a concellos se refire, é salientable
nos coruñeses de Compostela, Betanzos e Ortigueira; nos ourensáns de
Ourense, O Carballiño e Cortegada; nos pontevedreses de Vigo, Lalín e Moraña
e nos lugueses de Viveiro e Ribadeo. 4
Será neste último concello no que analizaremos máis devagar a acción
filantrópica indiana. A elección vén dada tanto polo seu carácter de foco de
actuación preferente como pola posibilidade, non demasiado usual, de contar
con documentación (aínda que certamente de forma moi desigual) para o
4. Estas zonas coinciden coas que sinala X. M. Núñez Seixas como áreas de maior densidade
societaria e con meirande concentración de centros escolares fundados por sociedades de instrución
(Núñez Seixas, 1998: 94, 111).
[ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (175-198) ]