Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

Herminia Pernas Oroza
A maioría destas sociedades xorden en Bos Aires, na Habana e en Montevideo
entre 1900 e 1936 e terían un período de máxima intensidade entre
1907 e 1925. Faise difícil establecer con exactitude o seu número debido á
certa inestabilidade no seu decorrer: algunhas refúndanse e cambian de nome
(por exemplo, a Sociedade dos naturais de Monterroso, Antas e Palas de Rei,
que se fundou na Habana en 1911 e se refundou en 1922, pero xa co nome
de Monterroso y Antas de Ulla), mentres que outras se separan da entidade
primixenia, como ocorreu coa sociedade Residentes del municipio de Riobarba,
separada en 1927 do Centro Vivariense. As causas hainas que buscar nas
discordias internas entre os seus directivos, que obedecían á procura de estratexias
de ascenso encamiñadas a apuntalar a súa posición e prestixio social na
colectividade galega. Esta era a causa que se esgrimía cando, con motivo da
fundación do Centro Lucense (en 1943), vinte sociedades se negaron a entrar
nel. Poida que fosen rivalidades semellantes as que levaron á fundación na
Habana do Círculo Habanero de La Devesa tres anos máis tarde de ser creada a
sociedade Hijos de Santa Eulalia de la Devesa (1908); si sabemos que de resultas
dun conflito entre a directiva do Centro Vivariense de Bos Aires xurdiu a
sociedade Centro del Partido de Vivero.
Comentabamos ao comezo unha das causas da fundación deste tipo de
sociedades, pero tamén hai que subliñar outras como a necesidade de facer
fronte a carencias conxunturais e concretas nos lugares de orixe dos socios
(por exemplo, un cemiterio, un reloxo para a igrexa parroquial, unha escola,
etc.). Unha terceira causa, sobre todo, para que tivese lugar o desenvolvemento
daquelas sociedades que só eran instrutivas e/ou recreativas foi o feito de
teren cubertas as súas necesidades mutualistas, que eran atendidas polos centros
galegos. Isto levou a que os seus fins mutualistas fosen perdendo importancia
a medida que as grandes institucións mutualistas e benéfico-asistenciais
se asentaban e desenvolvían.
Cómpre tamén preguntarse se estas sociedades xorden pola soa presenza
de moitos emigrantes nun lugar concreto. Non sempre ten porque ser así xa
que, como ten afirmado Núñez Seixas, hai partidos xudiciais de alta emigración
(1900-1936) como Arzúa, Ordes, Becerreá, etc. que non presentan unha
densidade asociativa tan elevada como Vilalba, Viveiro ou Ortigueira. Facía
falta, ademais de emigrantes, unha elite: uns líderes; emigrantes de éxito que
apadriñasen a fundación de asociacións. Alí onde houbese líderes en potencia
(industriais, comerciantes, intelectuais) aumentarían as posibilidades de que
se fundase unha sociedade de ámbito microterritorial. Por exemplo, a causa
da fundación da sociedade Vivero y su comarca foi unha viaxe que no outono
de 1910 fixo á Habana o profesor Rafael Altamira (en representación da Universidade
de Oviedo), acompañándoo como secretario o viveirense Francis-
5 [ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (151-173) ]