Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

Mariñaos en América: unha aproximación ás sociedades de instrución da Mariña luguesa, ca. 1900-1940
importancia hai que entendela dentro dun contexto micro, posto que o desenvolvemento
das sociedades de instrución obedece, en maior ou menor medida,
a estereotipos xa trazados en estudos de carácter xeral. 6
Alén mar os nosos emigrantes decatáronse das vantaxes da unión e agrupáronse,
formando sociedades para ampararse mutuamente e conseguir, ademais,
un grao superior de cultura que non puideron antes adquirir. Senten
agora, por vez primeira, o sabor da liberdade da vida moderna, na que se
esixen e respectan dereitos e deberes, o adianto dos pobos e o acrecentamento
da súa fraternidade cara ao próximo; e todo isto van transmitir ás súas comunidades
de orixe por medio das sociedades de instrución.
O acabado de chegar a Cuba ou a Arxentina enseguida buscaba a compaña
dos seus veciños para vencer a saudade falando da terriña e falando en
galego; e tamén, por que non, para asistir a bailes e festas, reproducindo alén
mar as pautas de sociabilidade que el coñecía. Con este propósito asociábase
ou ben fundaba con outros compañeiros unha sociedade, que podía ser parroquial
(Hijos de San Pedro de Benquerencia), municipal (Centro Ribadeo y sus
distritos) ou comarcal (Centro del Partido de Vivero). Tanto foi así que se ten
afirmado que un dos fenómenos que caracteriza á colectividade galega dentro
do contexto do asociacionismo hispánico en América é, precisamente, a proliferación
de asociacións étnicas a nivel microterritorial.
A súa designación como sociedades de instrución é, en realidade, unha
denominación xenérica, dado que na práctica só recibían este nome aquelas asociacións
que tiñan como obxectivo principal dotar de establecementos escolares
os seus lugares de orixe (segundo isto, o Centro Vivariense nunca foi unha sociedade
de instrución). Claro que, dentro delas, tamén se daba a vertente recreativa
e/ou mutualista, por exemplo: Centro del Partido de Vivero de cultura y beneficencia,
Círculo Habanero de La Devesa, que era unha sociedade instrutiva e
recreativa, ou Centro Ribadeo y sus distritos, instrutiva, mutualista e recreativa.
pero coa paréntese comprendida entre o 6 de outubro de 1915 e o 24 de setembro de 1921, período
en que non se conservan as actas. Para o estudo da sociedade Centro del Partido de Vivero servímonos
do seu órgano de expresión, Vivero en el Plata, e que, paradoxalmente, non atopamos en
Bos Aires, senón na Biblioteca Xeral da Universidade de Santiago (BXUS), onde só se conservaban
números soltos do período 1930-1932. Verbo das sociedades mindonienses atopáronse datos no
Álbum artístico-literario publicado pola sociedade Mondoñedo y sus Distritos en 1923. Finalmente,
para a análise daquelas sociedades creadas na Habana tamén se recorreu a fontes impresas.
6. Referímonos ás obras de V. Peña Saavedra, Éxodo, organización comunitaria e intervención escolar.
La impronta educativa de la emigración transoceánica en Galicia, 2 vols., Xunta de Galicia,
Santiago de Compostela, 1991. X. M. Núñez Seixas, Emigrantes, caciques e indianos. O influxo
sociopolítico da emigración transoceánica en Galicia (1900-1930), Xerais, Vigo, 1998. O primeiro
autor dedicouse ao estudo da finalidade propiamente instrutiva destas sociedades, mentres que
o segundo incidiu, ademais, nos seus fins políticos e sociais.
[ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (151-173) ] 5