Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

Con billete de volta. Os americanos da Mariña, a creación de escolas e a busca do progreso
entre mundos parcialmente diferentes e para a negociación ideolóxica necesaria.
As Sociedades funcionaron, así mesmo, como plataformas para ir construíndo
e moldeando unha idea ou un conxunto de ideas dominantes sobre a desexable
escola en Galicia, un trasunto da propia idea colectiva que se vai fraguando
sobre o que é Galicia e o que eran os galegos nun mundo ampliado.
Porque todo iso vai estar igualmente presente na intensa acción de creación
e de apoio escolar en Galicia: debían ser escolas para preparar emigrantes
ou para formar cidadáns para unha Galicia nova e vigorosamente consciente
de si?, só para varóns ou tamén para varóns e para mulleres?, con que roles
asignados ás mulleres?, en castelán ou en galego?, con que presenza de Galicia?,
con que saberes básicos e con que saberes profesionalizadores?, atendidas
por que tipo de profesores?, con presenza de profesoras?, con ensino relixioso
ou con carácter laico?, con que metodoloxías de traballo? A todo isto se tiveron
que enfrontar os emigrantes á hora de decidir a creación e o apoio escolar
en Galicia. E nunca, con esa certa densidade colectiva, se confrontaran os
galegos (e as galegas) con tales asuntos e preocupacións. Tamén por isto estamos
ante unhas realidades de tan notable importancia social.
Diante todo isto houbo, sen dúbida, doses de considerable acordo que xa
sinalamos, mais houbo tamén discrepancias e diversidade de proxectos; diversidade
que non tiña que ver só coa maior ou menor capacidade económica e
entusiasmo dos propoñentes, senón tamén con esa idea da educación e esa
idea de «nós» que os emigrantes galegos andaban a forxar, dando así un panorama
poliédrico arredor das plasmacións e realizacións escolares que hoxe
podemos analizar, como expresión do polimorfismo e riqueza relativa desta
aventura colectiva arredor do saber e da cidadanía. Así, foi parcialmente diferente
o espírito que progresivamente foi animando, por exemplo, as escolas
ligadas á Federación de Sociedades Gallegas Agrarias y Culturales creada en
Bos Aires en 1921, con respecto ao que animou as Escolas do Val Miñor, por
poñer un caso modélico e exemplar.
Fose como for, a través da acción escolar dos emigrantes galegos entreabriuse
a porta a unha significativa renovación do mundo escolar en Galicia.
Por veces, observable no coidado dos edificios construídos ex profeso para
escolas, no mobiliario, nos recursos escolares (libros, mapas, cadros para unha
didáctica intuitiva, a presenza da máquina de escribir, o proxector de corpos
opacos ou excepcionalmente o cinematográfico); por veces, visible nas condicións
profesionais dos mestres, no seu modo de proceder, nos programas,
que incorporaban o dominio de novas destrezas e saberes, ou tamén visible no
propio lugar da escola ou do colexio como punto estratéxico para o desenvolvemento
cultural do contorno.
[ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (131-149) ] 5