Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

Antón Costa Rico
ce galego, ou provincial, e outras veces con carácter comarcal, municipal ou
parroquial), foi o escenario que serviu de marco referencial desde onde se
emprenderon diversos proxectos culturais e educativos, alén dos convivenciais
e mutualistas: desde as efectivas seccións de Instrución dos centros galegos,
como o Plantel Concepción Arenal da Habana, que chegou a dispensar clases
de diversa formación para máis de 2000 alumnos nalgúns anos, ata a reunión
de fondos económicos para emprender a construción de escolas e colexios en
Galicia, para contratar profesores ou simplemente para poder achegar recursos
complementarios para material didáctico e bibliotecas ou como auxilio ao
emprendemento municipal.
En efecto, entre o societarismo emigrante galego impuxéronse criterios
pacíficos de reforma social e económica en Galicia, sobre calquera outra consideración,
como se deixa ver na prensa, nos manifestos e nas orientacións
societarias. Nesta perspectiva, a acción cultural a través das escolas gozará de
excepcional lexitimización. Quizais, baixo o exemplo que, de modo avanzado
no tempo, deran diversos emigrantes galegos enriquecidos, os que constituíran
legados cunha finalidade educativa; Matías López, Da Guarda, Policarpo
Sanz ou Blanco de Lema, entre outros. As escolas deberían ser, polo xeral,
escolas de cidadanía democratizadora, que nunha perspectiva de aceno spenceriano
contribuísen á loita pola vida de cada un, en Galicia ou en América,
para a mellor e máis lograda integración socioeconómica, neste caso, nas
novas repúblicas americanas. Como un trazo diferencial deste asociacionismo
hispano, en boa medida galaico-asturiano, fronte ás experiencias italianas,
inglesas ou alemás, o impulso escolar vai dirixirse, sobre todo, ás terras de partida
e de orixe máis que á recreación en América dun mundo escolar e social
propio, singularizado e distinto. Fronte á intensa creación de centros educativos
alemáns en Arxentina, Chile ou Brasil, por exemplo, para unha mellor
reprodución cultural e mellor mantemento da identidade cultural orixinaria,
os galegos, en troques, aspiran a integrarse nas novas sociedades, seguramente
máis atractivas para eles que á de orixe, mantendo, en todo caso, os fíos que
permitisen a conservación dos imprescindibles elos identitarios emocionais.
A descuberta vivencial das novas sociedades urbanas, democráticas e
liberais, o contacto con novas ideoloxías, o sentimento da tolerancia, o mundo
científico-técnico, as novas oportunidades profesionais… ofrecían unha
imaxe de modernidade e de renovación, que gozará dalgunha admiración
entre os novos inmigrantes. Un mundo novo ao que había que abrir paso. Un
mundo novo tanto para os homes como para as mulleres.
E o asociacionismo non fixo máis que contribuír eficazmente aos necesarios
procesos de concienciación colectiva, sendo un filtro tamén para a transacción
[ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (131-149) ]