Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

Con billete de volta. Os americanos da Mariña, a creación de escolas e a busca do progreso
fesional (por exemplo, co titulo de maxisterio), proveu os galegos dun abanico
considerable de novas experiencias profesionais, cívicas e sociais, en circunstancias
de forte vitalidade da vivencia dos trazos identitarios e de sociabilidade,
de onde xurdían febras vivas de solidariedade e comunitarismo.
Circunstancias todas que facilitaron a posta en marcha de iniciativas de
mutualismo e de fortalecemento de redes estables de convivencia, que se foron
plasmando nunha ampla armazón de asociacións, preferentemente de mutualismo,
recreo e instrución, compoñendo un tecido societario e institucional,
de onde foi xurdindo en toda América (na Habana, sobre todo) a aparición e
consolidación de moito máis de cen cabeceiras de prensa diaria ou periódica
(con múltiples revistas, que recordaban, en particular, a xeografía vilega e
comarcal de Galicia) e a constitución de «máis de 600 asociacións galegas de
todo tipo». 2 Un fenómeno que arestora, de xeito considerable, se analizou historiograficamente,
3 dado o interese social, cultural e cívico que de tal mobilización
se desprendeu para a propia cultura cívica dos que se asociaban e para
as súas propias condicións vitais, como tamén para os contornos xeográficosociais
galegos que recibiron os beneficios de tal asociacionismo, por veces
como auxilio material e a xeito de obra pública (escolas e outros edificios e
construcións) e, por veces, como mediación e aguillón dun renovado sentido
cívico, que fixo de moitos galegos que permanecían no país membros activos
do cívico societarismo agrario que camiñou ao par, lectores libres de prensa e
de «noticias» do outro mundo, librepensadores… «perturbando a orde tradicional
co horizonte dunha sociedade nova». 4
Milleiros de socios formaban parte dos diversos centros galegos e asociacións
formadas por toda América; 16 000 formaban parte do Centro Galego
de Bos Aires; pasouse aquí das 12 sociedades, formadas en 1907 das que
se ten constancia, ás 146 de 1926, mentres que en Cuba se chegaba ás 104 en
1923. A este respecto, Vicente Peña estableceu un cómputo de 484 sociedades
creadas entre 1904 (a «Alianza Aresana») e 1936; case 200 en Cuba e sobre
260 en Arxentina, e logo hai que sinalar, así mesmo, as creadas en Uruguai ou
tamén en Brasil ou nos EE UU, en todo caso, moito menos numerosas.
Este mesto proceso societario, que se articulou en sociedades e centros
de diverso tipo e finalidade, e tamén de diferente tamaño (ás veces de alcan-
2. Ibid, p. 23.
3. Con contribucións, entre outros, de Peña Saavedra, Villares Paz, Núñez Seixas, R. Soutelo,
Sixirei, Barreiro Fernández, Elixio Villaverde, X. M. Malheiro, González Lopo, Vázquez González,
Vilanova Rodríguez ou Antón Costa Rico.
4. Núñez Seixas, X. A., «Asociacionismo e política na Galicia de Alén Mar», en Emigrantes, caciques
e indianos, Xerais, Vigo, 1998.
[ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (131-149) ]