Baixar aquí o pdf - Consello da Cultura Galega

Antón Costa Rico
AS ESCOLAS DOS EMIGRANTES. UN EXEMPLO
DE REXENERACIONISMO
Diversos cálculos estatísticos, aos que aínda recentemente se referiu
Núñez Seixas, 1 poñen de relevo que no espazo dun século, entre 1836 e 1930,
non menos dun millón e medio de galegos tomou o camiño da emigración, na
súa inmensa maioría en dirección a América, ata tal punto que Galicia se situaría
entre os países europeos, con Irlanda e Italia, de máis altas taxas migratorias
desde 1880.
Unha emigración composta en maior medida por varóns semialfabetizados,
saídos dos espazos xeográficos e económicos rurais de toda Galicia,
debido a un «excedente» demográfico, en parte ocasionado pola falta de
modernización das estruturas agrarias, como circunstancia unida ás limitadas
porcentaxes de dominio en propiedade das terras agrarias, e causado, así mesmo,
pola febleza urbana e industrial, como posibles focos de atracción de tales
excedentes de poboación activa ligada a un sector primario de escasos folgos.
Unha emigración, tanto clandestina como legal, que se dirixiu con preferencia
a grandes metrópoles urbanas, como Bos Aires, Montevideo, São Paulo,
Santos ou Nova York, nese período que vai desde os últimos anos do século xix
ata a fronteira dos anos trinta do século xx, compoñéndose deste xeito un mesto
tecido de redes migratorias, coñecido como as cadeas migratorias, a través
das que foi posible trasladar con visibilidade social tantos centos de milleiros
de persoas, a miúdo enlazadas entre si con lazos de veciñanza e/ou de consanguinidade,
o que, pola súa volta, permitiu manter no tempo diversos graos
de comunicación e de estabilidade emocional entre a parroquia de aquí, a que
permanecía en Galicia, e a «parroquia de acolá» ou migrante.
Unha emigración que se inseriu laboralmente no sector dos servizos
urbanos e, en xeral, en postos de baixa e media cualificación máis que en ocupacións
campesiñas, aínda que isto tamén ocorreu nas plantacións de café e
de cana de azucre. Outros engrosaron o conxunto de operarios industriais e
portuarios. Co paso dos anos algúns accederon a facer algunha notable fortuna,
chegando a estar presentes no sector comercial, no financeiro e mesmo no
industrial. Nalgúns casos rexístrase, de igual modo, o acceso a algunhas profesións
liberais.
Esta relativa diversidade na inserción laboral e profesional americana dos
emigrantes, entre os que non faltaron persoas que partían de Galicia con conviccións
ideolóxicas democráticas ou cunha mellor preparación cultural e pro-
1. Núñez Seixas, X. M., Soutelo, R., As cartas do destino, Galaxia, Vigo, 2005, p. 13.
[ ESTUDOS MIGRATORIOS. Revista Galega de Análise das Migracións, Vol. I, Núm. 2, 2008 (131-149) ]