Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

con traballos sobre España (Brandes, Foster, Press 391 ) están recollidos nesta obra. Unha cita da primeira
frase coa que se inicia un artigo sobre o mal de ollo expresa a distinción, dentro da diversidade do propio
libro, sobre a que se constrúe a observación:
“A crenza no mal de ollo constitúe unha herdanza do pasado a orixe do cal resulta
imposible de describir na actualidade” 392 .
Dende 1980 a literatura en Antropoloxía médica non fixo máis que multiplicarse exponencialmente,
achegando datos empíricos e “descricións densas” do sistema médico, ou sistemas médicos, en España.
Non nos detemos en todos e cada un senón só nos significativos para o noso tema 393 .
Lisón Tolosana dende a Facultade de Socioloxía en Madrid fixo “traballo de campo” en Galicia nos
anos sesenta e setenta, especialmente nas montañas de Lugo. Dende unha perspectiva funcionalista
“renovada” nas súas primeiras obras, e cunha maior profusión hermenéutica e histórica nas obras
posteriores, Lisón Tolosana é un clásico da antropoloxía en Galicia. Na súa obra Antropología cultural
de Galicia 394 describe primeiro o “todo” cultural: a súa estrutura social será a base da súa descrición
“etnográfica”. O primeiro volume 395 inclúe táboas, cadros comparativos e estatísticas coas que describe
a “estrutura social”. No segundo volume céntrase nas “curiosas” crenzas dos galegos. O título deste
segundo volume di “exactamente” o que se pode atopar no interior: Bruxaría, estrutura social e
simbolismo en Galicia 396 . A súa interpretación das prácticas galegas de curación (ensalmos por exemplo)
é a explicación ao contextualizarlas na estrutura social, como fíxose tamén co uso do carro ou da Casa
galega ao ser explicados tamén no todo cultural onde adquiren sentido.
Xa nos anos oitenta, Mariño Ferro, nas súas múltiples obras “interpreta a medicina popular
galega” 397 como unha versión adaptada do catolicismo segundo o ecosistema local. Toda enfermidade é
unha “adaptación popular” dunha crenza católica, onde o mal e o ben xogan un papel “simplificador” na
mentalidade campesiña. A enfermidade é sempre o demo católico nas súas múltiples versións ou servos,
mentres que a curación está no “ben”, o sacerdote, a misa e os seus ensalmos. A obra de Mariño Ferro é
un “dicionario” etnográfico interpretado dende a clave do “catolicismo popularizado”. Os elementos da
semántica evolucionista non se abandonaron aquí, interpretados dende a semántica relixiosa do demo
fronte ao poder divino. Dalgún xeito, Mariño Ferro establece na medicina un equivalente funcional da
relixión. Co cal, o campesiño galego ao ver un espírito malvado nunha doenza obtén unha visión global,
supostamente externa ao sistema social, simple e tranquilizadora. A diferenza base desta observación
queda perfectamente esquematizada nesta frase doutro estudo antropolóxico sobre Galicia na mesma
liña: “toda medicina é relixiosa e toda relixión é terapéutica” 398
391
Véxase bibliografía de cada autor.
392
Díaz Ojeda-Sevilla 1980: 209.
393
A rede semántica analizada anteriormente recolle perfectamente a diversidade dos datos achegados, aplicando as súas connotacións con
maior ou menor éxito á xeografía e diversidade local.
394
Lisón 1983.
395
Lisón 1983 (1974).
396
Lisón 1983 (1979).
397
Mariño Ferro (1985, 1986): A medicina popular interpretada.
398 Briones 1997: 197.
~ 97 ~