Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Nos setenta, antropólogos da medicina non médicos 370 (Mallart 371 , Zempléni 372 , Tausig 373 , Young 374 )
dende unhas posturas vinculadas ao marxismo, introducen unha visión máis global. Engádense agora
elementos sociais ao concepto de enfermidade, aparece así unha terceira dimensión. A palabra sickness
en inglés serviu tradicionalmente para designar esta dimensión social fronte á biolóxica (illness) e a
cultural (disease). Estes tres elementos engadíronse á semántica achegada pola antropoloxía médica
sobre a enfermidade en xeral e sobre a EMG. Así na psiquiatría 375 é hoxe común falar das dimensións
sociais, biolóxicas e psicolóxicas da experiencia dunha doenza. Na literatura psiquiátrica fálase máis de
elementos psicolóxicos individuais englobando/traducindo ao seu sistema de observación estes
conceptos técnicos da antropoloxía nacidos na auto descrición do sistema sociedade. Segundo cada autor
os elementos psicolóxicos de enfermar obsérvanse dende unha das tres distincións sinaladas.
Coa aparición das primeiras clasificacións internacionais das enfermidades 376 as tres dimensións
vólvense aínda máis complexas. Os sistemas de clasificación internacional, no noso caso das EM,
universalizan criterios de diagnóstico, para, nunha perspectiva “biomédica”, mellorar tratamentos e
prognósticos. Xorden entón doenzas sen un correlato biolóxico claro (EM maioritariamente) pero cunha
grande. Aloégase, riqueza social e cultural. Son os denominados nunha perspectiva complexa “bio-
socio-psico psiquiátrico”: Culture-Bond Syndromes 377 . A lista non deixou de aumentar dende entón:
amok (Asia), koro (Asia), o susto, nervios, mal de ollo, o do (culturas latinas) ou a morte vodú entre
moitos outros.
Pero quizais o cambio máis importante nos anos sesenta fora unha derivación da antropoloxía
médica cando defendeu a súa especificidade académico universitaria. O antropólogos da medicina
salvagardaron con éxito as súas observacións, gañando postos académicos, ao diferenciarse da
socioloxía médica. Mentres que a socioloxía médica identificase como cualitativa “afastada do enfermo
e a súa cultura” a antropoloxía médica defende aportar unha descrición próxima ao enfermo. O traballo
de campo específico do antropólogo fronte á enquisa cualitativa do sociólogo sinala a diferenza. Esta
diferenza fai aos antropólogos observar a sociedade dende unha perspectiva “única”. A “misión” soñada
do antropólogo é “dar voz” ao que non a ten por si mesmo, polo menos dentro do contexto occidental 378 .
Trátase polo tanto de “achegar” descricións “densas” 379 das interpretacións locais da enfermidade e das
experiencias desas enfermidades narradas en “primeira persoa”. O imaxinario de antropólogo pasa entón
370 Comelles 1997.
371 Mallart 1978.
372 Zempleni 1966, 1985.
373 Tausig 1980, 1987, 1999. Cunha socioloxía da EM da que falaremos nun momento.
374 Young 1980, 1982, 1993, 1995.
375 A literatura fenomenológico franquista adoptou esta tripla dimensión nas súas formulacións teóricas (Lain 1987; López Ibor 2005), outra
cousa eran as súas prácticas nos Manicomios (Manuel 2: 5), ou os exceso identificando ao marxismo cunha enfermidade mental (Quiñonero
(2001) referíndose a como Vallejo pai fai tal identificación en plena postguerra). Os exemplos deste uso na psiquiatría son incontables, case
todo artigo ben intencionado faise eco da complexidade da EM: Vallejo Ruiloba (1991) é unha recompilación de artigos sobre cada diagnóstico
psiquiátrico; os diferentes eixes dos Manuais de diagnóstico da Asociación Americana de Psiquiatría (DSM) fanse tamén eco destas dimensións
complexas.
376 A Organización Mundial da Saúde e os seus ICE 1-10, e a Asociación Americana de Psiquiatría cos seus DSM I-IV.
377 A literatura sobre esta temática é extensa e pode consultarse na bibliografía. O libro paradigmático é a obra colectiva de Mezzich-Kleinman-
Fabrega-Parron (1996) baixo o manto protector da liña financiada polos DSM. Comelles-Matínez Hernáez propón como tradución desta
expresión inglesa: síndromes determinadas culturalmente (1993: 83), pero non recolle toda a forza semántica da expresión en inglés.
378 As obras de Foucault sobre os EM (Foucault 1985) ou sobre os presos (1988) son exemplos deste empeño, a un nivel máis sociolóxico
filosófico, dentro do inclasificable do pensador francés.
379 Concepto de C. Geertz (1989) de gran éxito.
~ 95 ~