Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

frase repetida en miles de versións: “a medicina como cultura” 351 . O seu desenvolvemento e
implicacións foron a clave da emerxencia desta disciplina.
Destas ideas do evolucionismo positivista e decimonónico nace o concepto de “medicina folk”.
Estúdanse as medicinas de cada cultura. Inclúese a botánica local e as plantas utilizadas no contexto da
súa relixión e cultura. Cada medicina folk enfróntase á enfermidade dende a cultura. O concepto connota
primitivismo. Médicos, xuristas e historiadores do século XIX e principios do XX estudaron dende esta
perspectiva os “sistemas médicos” das sociedades “primitivas” 352 . En cada rexión do planeta xurdiron
historiadores curiosos dos “costumes” locais. Xa no século XX este foco semántico do imaxinario da
antropoloxía focalizase nos “primitivos” próximos a nós: os campesiños e agricultores cercanos
xeográficamente ás sociedades industrializadas. Pero a perspectiva sobre a medicina herda o seu
leitmotiv de Frazer, Tylor e Rivers. O concepto de cultura nacido da sociedade funcionalmente
diferenciada adquire na antropoloxía primeiro e nas súas subespecialidades despois, o seu sentido na
ciencia da sociedade.
Dende esta semántica é un exemplo paradigmático o estudo clásico funcionalista de Evans-Prichard
sobre os centroafricanos Azande 353 . A bruxaría Azande é contextualizada no todo cultural onde adquire
sentido como “medicina local”. O seu “sen-sentido” aparente é relativo no interior da cultura. Os
estudios sobre a Medicina Tradicional Galega son expoñentes da aplicación, consciente ou inconsciente,
do concepto de todo cultural a unha sociedade definida idealmente como tradicional e campesiña. O
meigallo, o mal de ollo ou o levantamento da paletilla estúdanse como curiosidades folk dunha
“sociedade primitiva” pero próxima. En Galicia temos as recompilacións de ritos, rituais, ensalmos e
enfermidades levadas a cabo por médicos atónitos 354 , mestres alfabetizadores 355 , militares ou
sacerdotes 356 . Dende unha perspectiva respectuoso pero sorprendida, ou mofándose da inxenuidade de
determinadas prácticas, a semántica é a sinalada. Engádese en Galicia un aire nostálxico á dúbida
xoguetona sobre a veracidade ou eficacia de certas prácticas sanadoras. A medicina é cultura
“morriñenta”, adaptada cariñosamente o enfermo.
Etnomedicina /biomedicina.
Un paso máis desta semántica exprésao ben E. H. Ackerknecht (1906-1988) na súa obra Medicina e
Antropoloxía social 357 . Influído polas teorías de cultura e personalidade, coa obsesión polo respecto a un
traballo de campo metodoloxicamente ben definido, Ackerknecht acuña o concepto de “medicina
primitiva” 358 . Aínda que mantén a idea dunha proximidade entre maxia e medicina de Tylor ou Frazer
Ackerknecht refuta a idea das Etnomedicinas como simples embrións da medicina occidental. A idea, de
351
Traducindo e ampliando o sentido do título da obra de Lupton (1994): Medicine ás cultura.
352
Coe 1973: 176 e ss. "As folk medicinas".
353
Evans-Pritchard 1976 (1936).
354
Rodríguez López 1974; Lis Quibén 1980 (1949).
355
Fraguas e Fraguas 1973, 1985, 1988. Ou os mesmos traballos de Lisón Tolosana.
356
A historia do Santuario de San Campio, preto de Noia, recollida polo seu párraco véndese o mesmo día en que os peregrinos m o l l a n un pano
para "espantar" a doenza. López Miguez 1992.
357 Ackerknecht 1985.
358 Influenciado por Redfield (1934, 1941, 1975).
~ 93 ~