Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Complexidade psiquiátrica.
Os sistemas sociais anteriores ao sistema sociedade diferenciaron institucións e
organizacións na comunicación sobre as enfermidades 247 : curandeiros, medicinas populares,
santones, herboristerías, chamáns, etc.… Nas sociedades tradicionais non diferenciadas
funcionalmente previas ao século XIX acumuláronse así sistemas sociais e coñecementos cos que
enfrontarse aos “fallos” na comunicación social que supón calquera enfermidade nun sistema psíquico.
Pero é, como vimos, no século XIX, coa diferenciación funcional, cando emerxeu un sistema médico no
interior do sistema social contemporáneo. Foi a medicina científica ou biomedicina. Describimos a
grandes trazos a historia deste sistema social e da psiquiatría especializada nas Enfermidades Mentais.
A emerxencia dun subsistema parcial (a medicina científica) non supón a automática desaparición
doutros sistemas anteriores. Nin por suposto das expectativas e distincións coas que funcionan. No
sistema sociedade emerxeu o sistema médico contemporáneo. Pero esta biomedicina adaptouse en cada
territorio político económico cos sistemas médicos locais. A biomedicina diferénciase a partir do século
XIX distanciándose teoricamente da teoloxía, os curandeiros, os barbeiro cirurxiáns, etc. 248 Ese
distanciamento forma parte do seu imaxinario. A biomedicina occidental creceu dende entón e
especializouse en estreito acoplamento con, por un lado, outros sistemas funcionais (a economía, a
ciencia, o sistema político, educativo e os medios de comunicación de masas); pero tamén adaptado a
esas institucións e organizacións “médicas” non baseadas nas observacións da biomedicina: os sistemas
médicos non occidentais, os sistemas médicos locais 249 .
Na historia desta biomedicina occidental detivémonos nun breve percorrido pola historia da
semántica dunha especialidade cun status médico problemático e contraditorio: a psiquiatría. Fixemos
primeiro un percorrido polas sociedades segmentadas e estamentais previas ao século XIX, onde a
teoloxía e a nobreza do equilibrio enchían de sentido as pautas médicas. A partir do século XIX vimos
os elementos que foron emerxendo para enfrontarse ás patoloxías denominadas polo sistema sociedade
enfermidades mentais 250 . Ao facelo describimos a complexa rede de sentidos nas que a enfermidade
mental da sociedade comunicase.
Resumindo o percorrido que fixemos, e tendo sempre en conta a apuntada pervivencia doutros
sistemas anteriores. pódense sinalar sete distincións latentes no imaxinario da EMG construído dende o
sistema médico. Como veremos na nosa investigación todas elas seguen vivas na comunicación sobre a
EM en Galicia. Son
1. Equilibrio / desequilibrio, harmonía / desharmonía. Xurdida nas sociedades segmentadas entende
a enfermidade como un desequilibrio, a terapia como a restitución da harmonía.
247 Estudadas pola antropoloxía sociocultural nunha perspectiva holista e sistémica co concepto de cultura, xeralmente cunha orientación local
folclorista salvo marcadas excepcións (Wolf 1982; Wolf et al. 1990; Morin 1974 entre outras)
248 Os seus equivalentes funcionais. A diferenciación dos médico-cirurxiáns dos barbeiros, sacamoas, vendedores de ungüentos e sangradores
comeza en Occidente a finais do século XVIII para institucionalizarse no sistema social funcionalmente diferenciado ao longo do XIX. Véxase:
López Piñeiro 1990; Foucault 1985, 1986 (1963) y 1990; Laín Entalgo 1990.
249 Véxase: Amarasingham 1990; Baer 1987; DiGiacomo 1987; Kleinman-Hahn 1983; Lupton 1994.
250 Foucault (1986 (1963)) na súa Historia da Loucura, como fai coa episteme clásica (Foucault 1988) fai da loucura, como do home (Foucault
1988) unha creación recente.
~ 74 ~
2