Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Século XX: Psiquiatría social / antipsiquiatría,
Coincidindo cos movementos sociais e políticos de protesta dos anos sesenta do século, XX emerxe
unha psiquiatría caracterizada por situarse en contra da psiquiatría biologicista: é a denominada
antipsiquiatría 213. David Cooper (1931-1986) e Ronald Laing (1927-1989) en Inglaterra, Franco Basaglia
(1924-1980) en Italia e Thomas Szasz (1920-) nos Estados Unidos son os autores máis coñecidos deste
movemento con amplas repercusións na semántica da psiquiatría.
A antipsiquiatría combina unha serie de críticas á psiquiatría tradicional coa petición dunha reforma
da rede de manicomios. Primeiro, critican a psiquiatría tradicional polo uso de conceptos e ferramentas
médicas de forma inadecuada ao converter en estigmas os diagnósticos psiquiátricos. Segundo, porque
tratanse en xeral os pacientes sen o seu consentimento, internándoos nos manicomios. Terceiro, porque a
psiquiatría atopase comprometida, denuncian, coas compañías farmacéuticas. Ronald D. Laing
defendeu, facendo unha relectura das formulacións psicoanalíticas, que a esquizofrenia era unha “lesión”
no eu interno producida por uns pais demasiado intrusivos psicoloxicamente 214 . Szasz escribe o seu libro
O mito da enfermidade mental 215 onde argumenta que a “enfermidade mental” é unha combinación
incoherente de conceptos médicos e psicolóxicos que lexitima o uso de forza psiquiátrica para controlar
e limitar a desviación das normas sociais 216 . A enfermidade mental é entón un mito, un rótulo arbitrario
utilizado para descualificar certas persoas, e os psiquiatras son meros instrumentos do poder opresivo.
Laing e Cooper fundaron en Inglaterra Kingsley Hall (1965-1970) unha casa de acollida onde os
“supostos enfermos” podían realizar libremente as súas “viaxes” regresivas. En Italia, Franco Basaglia
influíu na promulgación da Lei 180, que pechou os hospitais psiquiátricos. Michel Foucault (1926-1984)
argumentou 217 que a enfermidade mental era unha creación moderna coincidente coa aparición do
capitalismo. Erving Goffman (1922-1982) publicou un estudo sobre o maltrato aos internos 218 dos
hospitais psiquiátricos no que denominou institucións totais. A novela e posterior película Alguén voou
sobre o niño do Cuco 219 apuntalou un compoñente negativo do imaxinario da psiquiatría denunciado
pola antipsiquiatría: os procedementos de medicación forzada, a lobotomía e o electroshocke como
formas de control dos pacientes “sen” base médica. Todos estes autores xeraron unha crítica ao poder e
o rol da psiquiatría na sociedade: polo uso/abuso da “institución total” 220 , o “etiquetamento” e a
estigmatización 221 . A antipsiquiatría cuestionou ademais o pesimismo psiquiátrico sobre os enfermos
mentais xerando na semántica da psiquiatría unha reflexión crítica sobre a práctica psiquiátrica.
Este movemento de protesta dos anos sesenta deu lugar a cambios no sistema médico especializado
nas enfermidades mentais graves nos anos setenta, oitenta e noventa. Coincidindo coa xeneralización
213 Cooper 1976 foi, quizais, o primeiro en acuñar o termo.
214 Laing 1983 (1960), pero véxase tamén: Laing 1967, 1974, 1987; Laing-Cooper 1973; Laing-Esterson 1967; Laing-Schatzmann 1972.
215 Szasz 1979 (1961) e tamén 1974 e 1976. Máis recentemente Szasz (1989, 1996, 2007) defendeu a necesidade de separar Estado e
Psiquiatría nunha campaña contra toda lexislación psiquiátrica.
216 As obras do americano Gross (1962, 1978, 1998) argumentan a perigosidade de converter todo problema en problema psicolóxico tratable
por psicólogos e psiquiatras. Une ás formulacións antipsiquiátricas a crítica a toda discriminación positiva como forma de compensación das
desigualdades sociais nunha linguaxe politicamente conservadora.
217 Foucault 1985, 1986.
218 Goffmann 1972.
219 Kesey 1988 (1962).
220 Goffmann 1972.
221 Scheff 1975, 1990.
~ 69 ~