Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

As primeiras convulsións inducíronse con insulina, despois con outras substancias, ata chegar ao
electroshocke eléctrico con anestesia para as depresións que non responden a ningunha outra terapia na
actualidade. A semántica do procedemento foi evolucionando coa historia semántica da psiquiatría 191 .
Este tratamento leva consigo unha intervención directa sobre a electricidade do cerebro e inducir unha
crise que “calma e restablece” o equilibrio de neurotransmisores 192 . Ao igual que coa lobotomía o
imaxinario da enfermidade mental como elemento cerebral reforzase ao mesmo tempo que se constrúe.
O inconsciente da sociedade: Sigmund Freud (1856-1939) e a psicanálise
Case ao mesmo tempo que Kraepelin outro médico austriaco Sigmund Freud (1856-1939) dá forma
a outro dos elementos centrais da semántica da psiquiatría na nosa sociedade: a psicanálise. Antes que
Freud, J.M. Charcot (1825-1893) un médico francés, diferenciou entre pacientes con lesións orgánicas e
os síntomas das enfermidades de orixe psicolóxica ou “histérica”. A estes últimos atribuíulles un trauma
psicolóxico como orixe, sendo os recordos traumáticos almacenados, no que denominou “inconsciente”,
os “causantes” dos síntomas físicos observables. A terapia que Charcot probou baseábase nun
achegamento a ese inconsciente a través da hipnose.
Sigmund Freud elaborou quizais a teoría sobre a orixe da enfermidade mental máis popular na
historia da semántica da psiquiatría: a súa psicanálise é un procedemento terapéutico de cura e
achegamento a eses traumas definidos pro Charcot, tras comprobar Freud a a escasa efectividade da
hipnose. A EM non é para a psicanálise un fallo orgánico ou cerebral, senón un “erro” na constitución
do equilibrio psicolóxico persoal. O eu, a persoalidade, responde coa enfermidade mental porque
aprendeu a facelo así. A terapia a través das conversacións co terapeuta do psicoanálise permite
descubrir o erro e “recanalizalo”. Quizais enlazado coa idea de culpabilidade cristiá, e sen contar con
ningunha proba científica, a psicanálise alimenta a semántica social da psiquiatría. A EM require
escoitar o paciente para indagar os seus traumas 193 .
A psicoloxía como ciencia.
No mesmo século XIX diferénciase ao interior do sistema ciencia a psicoloxía 194 . Na mesma
Alemania de Kraepelin, W. Wundt (1832-1920) crea en Leipzig un laboratorio de psicoloxía
experimental. Seguindo a inspiración do positivismo Wundt imita o imaxinario da Física: como os
físicos posúen os seus instrumentos de observación, a ferramenta dos psicólogos é a auto observación
experimental ou introspección. Mediante medidas obxectivas descríbense os complexos e cambiantes
procesos mentais que resultaban das conexións creativas dos dous elementos básicos da vida mental: as
191 Durante os anos de predominio semántico na psiquiatría da psicanálise primeiro e da antipsiquiatría despois, que analizamos nun
momento, esta terapia tivo moi mala imaxe. Pénsese na película Alguen voou sobre o niño do cuco nos anos sesenta do século XX baseada na
obra de Kesey do mesmo título (Kesey 1988), ou en Inocencia roubada nos noventa, baseada na obra de Keysen titulado Girl, Interupted
(Kaysen 1994). Para a imaxe da psiquiatría e da enfermidade mental no cinema véxase: Gabbard-Gabbard 1999.
192 Véxase Shorter 1997, pero especialmente Shorter-Healy (2007) onde se mostra a historia da semántica deste tratamento cunha defensa
apaixonada da psiquiatría biolóxica.
193 A psicanálise imperou en América durante boa parte do século XX (Luhrmann 2000), xerando en interacción con todos os elementos da
semántica que vimos describindo, todo un conxunto de terapias de moi diversa índole. Non describimos aquí, por motivos de brevidade, toda a
plétora de escolas existentes (Mandoloni 1982; Schawrtz 2000), dende as jungianas ata as lacanianas, limitámonos a sinalalos elementos
esenciais integrados xa semántica da psiquiatría e do sistema social.
194 Carpintero 1976, 1993, 1996, 2004.
~ 65 ~