Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

dun asilo para dementes en cada departamento do país. A herdanza e o “ambiente” (moral / social)
engádense á semántica da psiquiatría.
Entramos xa no século XIX no que o sistema ciencia se diferencia no sistema sociedade. A
psiquiatría crea as súas bases semánticas sobre dúas grandes influencias de orixe alemá: Emile Kraepelin
(18556-1926) e Sigmund Freud (1856-1939) 180 .
E. Kraepelin (18556-1926) e as primeiras taxonomías: bioloxía da sociedade.
Nunha Alemaña con máis de 400 casas de acollida para insáns e 20 universidades en competencia,
Emile Kraepelin (1856-1926) forxa a semántica dun “novo” concepto de enfermidade mental ligado a
unha concepción orgánica e bioloxicista. A súa psiquiatría emerxe no corazón do positivismo e as
doutrinas rexeneracionistas. As súas observacións son de enfermos nas “coleccións” de clasificados no
interior de “manicomios morais”.
Emil Kraepelin defende así unha observación estritamente clínica: presuponse un fallo orgánico, e a
narrativa do enfermo é o seu signo. O síntoma é un signo da enfermidade 181 . Kraepelin centrou a clínica.
A clínica é ao mesmo tempo ferramenta diagnóstica e terapéutica, superior á formulación de hipótese e
mesmo á anatomía patolóxica. Describiu e nomeou por “primeira vez” a dementia praecox 182 e a psicose
maníaco-depresiva. En 1883 publicou a primeira edición da súa obra máis importante: Lehrbuch der
Psychiatrie cunha enorme difusión, alcanzando a novena edición en 1927 183 . A súa influencia foi
limitada fóra de Alemaña ata o primeiro terzo do século XX, cando a psiquiatría se diferencia como
especialidade médica deixando atrás o seu carácter de “ciencia especial”, “alienismo“ ou tratamento de
“insáns”.
Dende antes de Kraepelin, pero tras el sempre asociada ao seu nome, a semántica da enfermidade
mental e da psiquiatría están unidas á busca de fallos orgánicos para explicar os síntomas observables no
comportamento. Hai dous exemplos clásicos de enfermidades inexplicables no seu momento das que se
atopou un fallo biolóxico, cerebral, hereditario ou orgánico: son a enfermidade de Alzheimer por un
lado, e a sífilis por outro. Os dous se convirten en paradigmas do imaxinario da psiquiatría máis
organicista.
Alois Alzheimer (1864-1915) observou nunha paciente en 1901 os signos da enfermidade que leva o
seu nome: perda de memoria de curto prazo, comportamento errático, etc. Publicou en 1906 os
descubrimentos que fixo ao examinar post mortem o seu cerebro e atopar anormalidades nos seus
tecidos. Ese mesmo ano dase a coñecer o primeiro test para a sífilis 184 . Unha enfermidade infecciosa de
transmisión sexual provocada por unha bacteria que, nas súas fases finais, leva consigo unha grande
cantidade de síntomas neurolóxicos, similares aos síntomas presentados polas enfermidades mentais.
180 Nos EE.UU. D.H. Turke (1827- 1895) e J.C. Buknill (1817-1895) editan e presentan o primeiro tratado médico de psiquiatría coñecido.
181 Martínez Hernáez 2000: 113 e ss
182 O suízo Eugen Bleuler (1857-1940) no seu libro Demencia precoz ou o grupo das esquizofrenias (1911), afirmou que, como non todos os
casos de demencia precoz evolucionan cara á demencia, era máis apropiado usar o termo "esquizofrenia". Mencionou catro síntomas
fundamentais nesta enfermidade: autismo, ambivalencia e alteracións na asociación e afectividade.
183 Kraepelin 1988, 1990, 1996.
184 August Paul von Wassermann (1866-1925) coñecido polo logo mellorado test Wassermann para a sífilis (Enciclopedia británica; Shorter
1997).
~ 63 ~