Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

elixión, sen diferenciar un sistema médico cunha produción científica independente. O imaxinario da
enfermidade non física constrúese en torno ao espírito e a alma posuídos polas forzas do mal 168 .
Con Paracelso (1493-1541) no seu tratado Sobre as enfermidades que privan da razón 169 iníciase a
diferenciación teórica no Renacemento dunha explicación non relixiosa das causas naturais das doenzas,
ofrecendo tamén nesta obra unha clasificando das enfermidades que privan da razón 170 . É o inicio dunha
nova semántica da enfermidade en xeral, e da enfermidade mental en particular. Os pobres, indesexables
sociais ou enfermos acumulábanse na Idade Media nas leproserías, arredores dos pazos feudais, as urbes
e os mosteiros 171 . No século XV constrúense hospicios e hospitais para os pobres, aparecen os Asilos 172
de beneficencia urbana 173 de carácter relixioso. Neles a observación médica 174 sistematízase e en
diferentes lugares de Europa xorden propostas para “ordenar racionalmente” o tratamento dos alí
ingresados. A medicina en xeral e a psiquiatría en particular diferéncianse nestas institucións nas urbes
medievais primeiro e nas grandes cidades renacentistas despois. Coa Ilustración nos séculos XVI e XVII
acumúlanse obras con propostas de intención científica para describila arquitectura interna da mente e
do cerebro, vaise difundindo así a semántica da situación nervioso-cerebral dos problemas antes
inscritos na semántica relixiosa do espírito ou dos humores 175 .
Ph. Pinel (1745-1826) é nomeado durante a Revolución Francesa director do Asilo La Salpêtrière no
París do 1795. Pasou á historia da semántica da psiquiatría pola “liberación da loucura” 176 . “Liberou” os
enfermos mentais das cadeas físicas coas que eran reducidos e confinados para sometelos á que
denominou “terapia moral“. No seu Tratado da loucura 177 diferenciou catro tipos de EM: manía,
melancolía, idiocia e demencia. A EM atopa aquí a súa orixe na herdanza e as influencias ambientais 178 .
Esixiu unha especialización do tratamento mediante un corpo experto de médicos dedicados á atención
dos “alienados”. O seu discípulo E. Esquirol (1782-1840) popularizou a “terapia moral” 179 defendida por
Pinel, influíndo na promulgación dunha lei en 1838 onde a administración francesa obrigase a dispoñer
168
No seu estudo sobre a Inquisición Lisón Tolosana (1990) analiza dende unha perspectiva antropolóxica este modelo e o seu uso cultural.
169 Paracelsus 1992.
170 Epilepsia, manía, loucura verdadeira, baile de San Vito e "suffocatio intellectus"; con cinco tipos de tolos: lunáticos, insáns, vesánicos,
melancólicos e obsesos. Véxase: López Piñeiro 1990 e Laín 1994, 1998; Franz 1995.
171 Foucault 1985 (1961, 1972), 1999.
172 Na Coroa de Aragón tanto o Hospital General da Sancta Creu de Barcelona fundado en 1401 (Comelles 2006) como o Hospital deas
Innocents de València fundado por Juan Gilaberto Jofré‎ o 1409 (Martín Carrasco 1994). Xunto coas naves dos tolos (Foucault 1985 (1961,
1972)), e as casas para repousos no Norte de Europa (Shorter 1997).
173 Existen dúas controversias na literatura especializada asociadas neste punto (véxase Shorter 1997 e Foucault 1985 (1961, 1972)): primeiro
¿por que neste momento da historia de Europa aparecen en diferentes lugares institucións similares para pobres e descarreirados?, e en segundo
lugar: ¿antes da aparición dos Asilos, a enfermidade mental era salvaxemente tratada ou pola contra tolerada indulxentemente na cultura
campesiña? A resposta sociolóxica entrelaza diferentes variables na complexidade crecente do sistema social no cambio dende unha sociedade
segmentada a unha funcionalmente diferenciada: aumento demográfico, acumulación urbana, transformacións na división social do traballo,...
174 A clínica médica diferénciase na súa observación grazas a unha distinción doutros practicantes da época: Foucault 1986 (1963).
175 Temos entre outras moitas as obras de Th. Willis (1621-1675) e Th. Sydenham (1624-1689) coas súas descricións anatómicas do cerebro;
William Harvey (1578-1657) coa súa descrición do sistema de circulación do sangue; Rene Descartes (1596-1650) en Tratado do home e da
formación do feto (1668) e Tratado das paixóns da alma (1646) apunta á "glándula pineal" como hipotético punto de unión do dualismo entre
corpo e o espírito humano; G. E. Stahl (1659 -1734) clasifica as enfermidades do espírito en dous grandes grupos: simpáticas (con dano nalgún
órgano) e patéticas (sen lesión orgánica identificade); ou finalmente W. Cullen (1710 -1790) que utiliza o termo "neurose" por primeira vez.
176 Foucault 1985 (1961, 1972), Franz 1995.
177 Pinel 1804.
178 B. A. Morel (1809-1873) defendeu unha idea con moito éxito na semántica da psiquiatría: no seu Tratado de enfermidades mentais de
1860 postulou o carácter hereditario dalgunhas enfermidades mentais, asumíndose a existencia dunha predisposición herdable para sufrir a EM.
Falou de "demencia precoz" para referirse á actual esquizofrenia cando a predisposición actuaba pronto.
179 Propugnaba o uso moral da aversión intensiva: duchas xeadas, camisas de forza (Foucault 1985 (1961, 1972)) etc. para facer que foran
internalizadosos patróns de xuízo e castigo moral da sociedade: Pinel 1804, Esquirol 2000.
~ 62 ~