Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Capítulo 2. A semántica do sistema
médico e a psiquiatría.
Do Asilo á diferenciación da psiquiatría (ata finais do século XIX).
Hipócrates de Cos (século V ANE - século IV ANE) xunto a Galeno (130-200) foron, case en
exclusiva, as referencias médicas oficiais en Occidente ata o final da Idade Media. Hipócrates formulou
na Grecia clásica a teoría do equilibrio dos catro humores 160 . A saúde nace da harmonía entre eles no
corpo, mentres que a enfermidade é a súa alteración, por exceso ou por defecto, nalgún deles. No corpus
hipocrático 161 atopase un intento sistemático de encontrar un vínculo empírico entre o comportamento
humano e o seu estado corporal.
Galeno (130-200) 162 , xa en época Romana, situou a razón no cerebro e defendeu que as causas da
Enfermidade Mental podían estar, ben no organismo, ben na mente. O seu concepto clave foi o de
espírito. Segundo Galeno tres elementos materiais sutís ou espíritos explican no seu equilibrio a saúde,
e no seu desaxuste, a enfermidade.
Estas douas concepción son producto das sociedades da aristocracia ou segmentadas grega e
romana. Nelas estableceuse unha semántica médica baseándose na distinción equilibrio / desequilibrio.
O seu imaxinario de saúde atópase na excelencia virtuosa do nobre 163 sen que se diferencie aínda un
sistema médico especializado cun coñecemento científico específico 164 .
Na Idade Media occidental, co sistema social estamental do feudalismo cristía, a medicina non se
diferencia idealmente da relixión. Para a teoloxía cristiá a loucura é signo da guerra entre Deus e
Satanás pola posesión da alma 165 . Coincidindo co inicio da ruptura do “equilibrio” da sociedade
estamental, ao final da Idade Media, a súa semántica espiritual relixiosa é explicitamente sistematizada
nunha obra. H. Kramer (1430-1505) e J. Sprenger (1435-1495), dous inquisidores dominicos, dan a
coñecer o seu Malleus Maleficarum en 1486 166 . Trátase dun manual para a identificación da bruxa, con
descricións ricas en detalle de todo o procedemento para detectar, facer confesar e castigar ás “servas de
Satán”. O libro describelos poderes e prácticas dos bruxos, as súas relacións co demo, como descubrilos,
a Inquisición necesaria, a cacharela, a tortura mental e física nunha cruzada contra a bruxaría. Esta obra
de finais da Idade Media é á súa vez un manual didáctico detallado e unha lexitimación da necesidade de
perseguilo mal. A posesión demoníaca e a súa “curación”, relixiosa teñen neste manual a mellor
descrición “científica” 167 . A semántica das sociedades estamentais europeas constrúese en torno á
160 Sangue, bile, bile negra e flegma: Laín Entalgo 1970; Mariño Ferro 1988.
161 Conxunto de obras atribuídas a Hipócrates, obras de toda unha xeración, ou escola, na Grecia clásica,
162 Enciclopedia Británica 1998; Galeno 1997, 2002, 2003.
163 Mariño Ferro (1988) identifica esta teoría do equilibrio coa sociedade tradicional do campesiñado galego e a súa medicina popular. Mariño
constrúe tódalas súas etnografías baseándose nesta identificación, véxase Mariño Ferro 1984, 1985, 1987, 1988, 1989, 1992 e 2000. A súa
teoría é metaforicamente coherente, ainda que fai da sociedade galega unha illa nun mundo dende hai séculos interconectado.
164 Mariño Ferro (1985, 1986, 1988) ordena toda a Medicina Tradicional Galega baseándose nunha referencia simbólica ao corpus hipocrático
e a reinterpretación "cultural" Galega.
165 Porter 1989:27-28.
166 Kramer-Spreger 2005 (1486).
167 O equivalente funcional do sistema científico moderno atopa na Europa da época nos tratados e Summas enciclopédicas, e nos sucesivos
catecismos e manuais para a realización do "correcto" exorcismo.
~ 61 ~