Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

distinción básica coa que opera o sistema médico (san / enfermo) superpúxose á distinción orgánico /
mental (psíquico - psiquiátrico) no caso da sub especialidade psiquiátrica. Da mestura dos dous códigos
nace o código enfermo mental / cordo, situándose a psiquiatría no difícil campo do orgánico pero
mental 157 . Como tódolos coñecementos médicos a definición comunicada da enfermidade mental / saúde
ou a cordura, é social. Con ela faise plausible o funcionamento do sistema social. O psiquiatra busca
devolver a funcionalidade (orgánica, psíquica e social) ao enfermo mental.
Na enfermidade mental ou loucura os psiquiatras atopan unha grande dificultade comunicativa pois
na loucura a interpenetración entre sistemas psíquicos, sociais e orgánicos veuse rota. O contorno ofrece
na loucura unha constante irritación ao psiquiatra. Na loucura o mal funcionamento é
multidimensional 158 : hai elementos orgánicos que a psiquiatría dende Kraepelin intentou definir
claramente, non sempre con éxito; hai elementos psicolóxicos que a psicanálise empeñouse en converter
en únicos; e hai elementos sociais 159 . Todos eles forman parte da semántica da Psiquiatría xerada ao
longo da súa historia. Semántica que analizaremos polo miudo no seguinte capítulo.
A psiquiatría xera descricións das enfermidades mentais. Unha descrición non é, por suposto, algo
orgánico, senón só parte do sistema médico e científico. A función do psiquiatra é provocar cambios
conducentes a cambiar a enfermidade en saúde, ou forxar cambios que permitan vivir coa condición de
enfermidade detectada. O psiquiatra xera comunicacións recursivas en forma de expectativas. Con esta
comunicación quere “devolver” funcionalidade a un sistema psíquico e/ou orgánico en mal estado.
157 Pénsese que cada vez que ao longo da historia da psiquiatría unha enfermidade era recoñecida como eminentemente orgánica
automaticamente pasaba a formar parte da medicina non psiquiátrica. Valería como exemplo o da sífilis (véxase Shorter 1997).
158 A definición de trastorno mental dun dos manuais de diagnóstico psiquiátrico máis populares déixao bastante claro: "cada trastorno mental é
conceptualizado como unha síndrome ou un patrón de comportamento ou psicolóxico de significación clínica, que aparece asociado a un
malestar (p. ej., dor), a unha minusvalidez (p. ej., deterioración nunha ou máis áreas de funcionamento) ou a un risco significativamente
aumentado de morrer ou de sufrir dor, minusvalidez ou perda de liberdade. Ademais, esta síndrome ou patrón non debe ser meramente unha
resposta culturalmente aceptada a un acontecemento particular (p. ej., a morte dun ser querido). Calquera que sexa a súa causa, debe
considerarse como a manifestación individual dunha disfunción no comportamento, psicolóxica ou biolóxica. Nin o comportamento desviado
(p. ej., político, relixioso ou sexual) nin os conflitos entre o individuo e a sociedade son trastornos mentais, a non ser que a desviación ou o
conflito sexan síntomas dunha disfunción. Unha concepción errónea moi frecuente é pensar que a clasificación dos trastornos mentais clasifica
as persoas; o que realmente fai é clasificar os trastornos das persoas que os padecen". Subliñados nosos, American Psychiatric Asociation 1992
DSM-IV.
159 Se podería citar moitas revolucións, como veremos, na historia da semántica da psiquiatría: a "liberación" dos tolos na Revolución francesa;
a revolución da psiquiatría biolóxica de Kraepelin no século XIX e cos novos fármacos a partir dos anos 50 e 60 do século XX unha nova gran
transformación; a revolución da psiquiatría psicolóxica de Freud e a psicanálise con tódalas terapias que xerou; a revolución da antipsiquiatría
de Laing, Bassaglia e Cooper que introduciría elementos sociais e políticos nas formulacións psiquiátricas; a revolución da reforma psiquiátrica
de sector. Véxase na bibliografía as referencias para cada un dos autores citados.
~ 56 ~