Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

hai unha reciprocidade entre a observación de ego e o seu alter. É dicir, a perspectiva de Luhmann está
centrada en describir o sistema entre ego e alter. Constrúense mutuamente baseándose no que o un
espera do outro. É importante recordar que se trata dunha continxencia dobre, onde a inestabilidade e a
alta improbabilidade é polos dous lados. E esa é a base da propia relación: sempre podería ser doutro
modo, e sempre é altamente probable que a comunicación non se produza. O xogo xerado de confianza e
desconfianza é a clave.
Pero non se pode esquecer que os sistemas psíquicos son só o contorno do sistema social, a situación
de dobre continxencia é só a base improbable sobre a que se constrúen os sistemas sociais. Os dous
están acoplados entre si: “os sistemas de comunicación (sociais) están adaptados á conciencia e a
ningunha outra cousa máis” 38 . A comunicación é totalmente independente do que acontece no mundo,
porque non é conciencia. Isto implica que fai falta transformar totalmente o concepto que se ten da
conciencia, porque resulta que o pensamento, a conciencia reflexiva é algo que se aprende grazas, non
ao propio pensamento ou sistema psíquico, senón ao seu acoplamento cos sistemas sociais, coa
comunicación 39 . Luhmann entende que o cerebro, a conciencia e os sistemas sociais coevolucionan,
influíndose mutuamente pero sendo independentes.
Todo sistema social nace pois nesta situación de dobre continxencia: un ego que ha de enfrontarse
ao seu alter, con escasa probabilidades de entendemento, de comunicación. Os sistemas sociais xeran
orde e certeza en situacións de dobre continxencia, e fano mediante a comunicación. As estruturas de
expectativas comunicativas xeran, nesta situación inestable, os sistemas sociais. É agora o momento
axeitado de definir o que Luhmann entende exactamente por comunicación.
O sociólogo francés Durkheim definiu a socioloxía como a ciencia dos feitos sociais, dende unha
perspectiva próxima ao positivismo do século XIX. Os feitos sociais, dicía na súa obra clásica As regras
do método sociolóxico, son dunha “realidade sui generis” 40 . Con iso Durkheim quería marcar a distancia
da ciencia que el dicía fundar, a socioloxía, coa historia e a psicoloxía. Os feitos sociais non eran froito
da conciencia e polo tanto obxecto de estudo da psicoloxía, pero tampouco eran algo só histórico.
Durkheim cifraba a especificidade do social na cuasi realidade, sui generis, dos feitos sociais. Durkheim
fundamentou estes feitos na estatística e no estudo das representacións colectivas. Luhmann usa a
mesma expresión para definir o que para el será o centro dun sistema social: o estado de cousas cuasi
real da comunicación. Con esta alusión irónica Luhmann marca de novo o seu distanciamento da
ontoloxía e o seu posicionamento como científico do social; pois mentres para Durkheim esa realidade
sui generis é un feito, para Luhmann é unha operación autopoiética baseándose na comunicación 41 .
A comunicación é altamente improbable porque nace dunha tripe selección. Chégase a comunicar
tras tres seleccións: primeiro seleccionase definir a información, despois seleccionase o acto de
comunicar; finalmente, unha terceira selección marca a diferenza con outras teoría da comunicación, o
sistema selecciona entender. A información é aceptada ou rexeitada, o cal esixe unha nova
38 Luhmann 1996 (1992): 203.
39 Luhmann 1996 (1992): 204.
40 Durkheim 1985 (1895).
41 Luhmann 1996 (1992): 193, nota 6.
~ 29 ~