Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

“Mentres que no ámbito da inclusión os seres humanos contan como persoas, no da
exclusión parece importar máis como corpos”
Luhmann, A sociedade da sociedade 877 .
Durante o Franquismo en Galicia, como en España, as Enfermidades Mentais Graves 878 non
entraban baixo a cobertura da Seguridade Social. Existían formas complementarias entre si de afrontar
unha problemática psiquiátrica nun familiar ou amigo en Galicia. A primeira delas, era, como vimos, a
Beneficencia ou Caridade organizada a través das deputacións provinciais. Existía un Hospital
Psiquiátrico para pobres máis ou menos en cada provincia (Conxo en Santiago era un deles, onde se
recibían internos de todo o norte peninsular).
A segunda alternativa era a psiquiatría privada nas capitais de provincia con clínicas e consultas de
diferentes prezos en vilas, cidades e capitais comárcais. En Santiago por exemplo, xa hoxe en día, o
sanatorio “Los Robles”.
Unha terceira alternativa ofrecíase a través dos curandeiros da Medicina popular galega con
Romarías específicas e rituais elaborados para o “meigallo“ e outras doenzas. “O Corpiño” en Lalín, na
provincia de Pontevedra é un bo exemplo, pero tamén en Belvís en Santiago, entre unha ampla gama de
posibilidades 879 .
Unha cuarta alternativa eran as consultas de Neuroloxía da Seguridade Social Pública. Nelas
atendíanse de maneira oculta algúns casos. Os neurólogos idealmente ocúpanse de trastornos do cerebro,
cunha base neurolóxica recoñecible. Ante a ausencia de psiquiatras estas consultas nos ambulatorios
orientaban os enfermos cara a algunha das outras opcións.
Estaban ademais os tratamentos “caseiros” de diversa índole. Nesta opción incluíanse diversos
sistemas de contención caseiros como as denominadas “celas domésticas”. Con eles solucionábanse as
crises puntuais ou podían chegar nalgúns casos a converterse en situacións permanentes 880 .
Ata os anos oitenta do século XX todas estas opcións levaban consigo unha forma de internamento
para os casos máis graves. Ou ben un internamento permanente en Conxo, o único hospital psiquiátrico
público mixto durante a maior parte do século XX. Ou ben algunha combinación das opcións sinaladas
con internamentos nos momentos puntuais de crises agudas da EMG.
Coa Democracia, durante a Transición Española, os “tratamentos” citados para as Enfermidades
Mentais Graves (EMG) evolucionaron sen desaparecer de todo ao fío de tres cambios relevantes para a
nosa análise.
O primeiro cambio supuxo a “legalización” da psiquiatría no sector público gratuíto. A psiquiatría
pasou legalmente a formar parte da cobertura oficial da Seguridade Social 881 . Como vimos este cambio
877 Luhmann 2007 (1997): 501.
878 Esquizofrenia, a enfermidade bipolar e a depresión persistente; véxase Asociación Americana de Psiquiatría 2007 DSM-IV-TR; O
Organización Mundial Saúde 2006 CIE-10.
879 Analizamos un caso no capítulo 6. Véxase tamén a bibliografía citada ao longo da tese, ou consúltese a a m p l a selección de libros citados na
bibliografía.
880 Véxase: González Fernández - Comelles 2000. Emilio González describe un caso de cela doméstica en: González Fernández 1999.
881 A cobertura legal non coincide en absoluto coa realidade da asistencia psiquiátrica en Galicia. Para a relación entre as leis e a psiquiatría,
véxase: García García 2000.
~ 261 ~