Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Capítulo 8. Males de Familia.
“Recordo dúas escenas que parecenme as máis antigas. Pode que outras o sexan máis
pero creo estas son as máis nítidas; non quizais nos feitos exactos, senón no sentimento de
desdita e de estar condenado, coa miña nai, a soportar unha carga que nunca remataría.
Unha delas aconteceu no taller onde traballaba o meu pai. Eu debía ter uns cinco anos.
Creo que a miña nai intentaba terme á marxe pero aquela vez o meu pai dixéralle que non
ía volver á casa e que quedaría a durmir no taller. A miña nai foi comigo a buscalo. Ao
chegar estaba no cénit da súa crise e berraba contra a miña nai dunha forma salvaxe,
golpeaba no banco de traballo co seu puño, cun martelo ou co que pillase. Creo que debeu
ser nesta ocasión que ameazou a miña nai con matala, totalmente fóra de si. Os seus
motivos eran que as miñas tías (irmás do meu pai) ou a miña avoa, coa complicidade da
miña nai, odiabano, desprezabano ante o resto da familia e el non ía consentir iso nunca.
Eu tiña unha angustia dentro de min difícil de describir. Non era medo, creo porque a
presenza da miña nai axudabae a non o ter. Era máis ben ansiedade por facer algo, por
facer que se calmase, e non saber que facer, nin que dicir, e tamén vergoña, un medo, este
si, de que a xente (os meus primos, os meus tíos, os meus amigos) puidesen ver ao meu pai
daquela forma.
A segunda é unha escena parecida pero creo que máis tarde, na miña casa, co que eu
tería máis de cinco anos. Creo que a recordo porque en crises anteriores, as persoas ás que
o meu pai enfrontabase eran outras (algúns parentes, compañeiros de traballo) pero a súa
ira sempre parecía respectarme, e mesmo conterse na miña presenza, pero naquela
ocasión por primeira vez, o seu enfado traspasou aquela barreira e tamén eu fun para el
dos que se poñían no súa contra” 770 .
Tódolos familiares 771 describen unha situación de incerteza intensa similar provocada pola aparición
dun comportamento inexplicable. Non se sabe o que vai suceder a continuación, nin como actuar. Esta
cita inicial recolle o máis repetido nas narracións de familiares. Nelas descríbese unha mestura de
sentimentos ante a crise dun familiar. Primeiro “angustia”. Unha sensación de non saber que facer unida
a unha intensa sensación de desamparo. Unha persoa próxima compórtase inesperadamente de forma
perigosa e diferente. A angustia é unha reacción fronte ao descoñecido. Significa estar alerta, cun forte
malestar psicolóxico, estar á espera do que poida pasar.
En segundo lugar, repítese a presenza de “ansiedade” ante a crise dun familiar. É un incremento das
capacidades perceptivas na espera de saber actuar. Súmase a estes dous elementos unha anticipación das
consecuencias da crise. Aparece entón o que Fernando chama “vergoña”, e o medo a que outros vexan,
así, ao EMG. Estes catro elementos repítense nas entrevistas e na bibliografía. Non abandonan a
vivencia dos familiares ao longo de todo o proceso que imos describir a continuación. Son unha
contante, unha permanente ameaza 772 . Aínda que exista xa un diagnóstico, un tratamento e certa
estabilidade, esa incerteza e incertidumbre nunca desaparece. É a incerteza ante o imprevisible no
comportamento do familiar. Esta incerteza e os sentimentos que a acompañan son sen dúbida o
770 Fernando 1: 2-3.
771 Os datos para elaborar este capítulo baséanse en oito entrevistas biográficas con familiares de EMG, tres deles de Pérgola, ademais dos
grupos de discusión, e a bibliografia secundaria apuntada nos apéndices. A estes datos hai que sumalas anotacións nos cadernos durante os anos
de observación en Pérgola.
772 G o f f m a n (1972) describelo concepto de carreira moral como: "calquera traxectoria social percorrida por calquera persoa no curso da súa
vida "... "; "[a carreira moral] introduce no eu dunha persoa, e no sistema de imaxes coas que xulgase a se mesma e aos demais ". (1972: 133).
Usamos aquí neste sentido o concepto de Goffman para describilo camiño seguido na asunción persoal de familiares, xestores e enfermos
mentais da presenza dunha EMG. O sentido do seu desenvolvemento é o factor máis importante aquí.
~ 217 ~