Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

sobre a loucura como fracasos. Cada novo intento de delimitar as familias ou teorías posibles leva
consigo respostas no mesmo sentido das diferentes escolas. Mesmo a terminoloxía usada difire
infinitamente. Cada escola fala de loucura, enfermidade mental, desorde mental, trastorno cultural,
estrees social ou un longo etcétera para definilo que na comunicación social parece ser claro: quen é un
enfermo mental ou un tolo. Na psiquiatría, a socioloxía, a psicoloxía, a psicanálise, a antropoloxía e
outras ciencias ou disciplinas o acordo parece ser imposible 6 .
Neste sentido, no seu libro Ideas about Illness. An Intelectual and Political History of Medical
Sociology (1989) a socióloga alemá Uta Gerhardt dános unha pista que imos seguir nesta tese. Gerhardt
afirma: “A sociedade máis que a socioloxía parece dirixir o interese daqueles que examinan a
enfermidade cunha perspectiva sociolóxica” 7 . Aplicado a Enfermidade Mental Grave, Gerhardt
afirmaría que é a sociedade quen fala por boca do sociólogo cando este fai ciencia da sociedade. A
complexidade da sociedade actual impide á ciencia que a estuda, a socioloxía médica, adoptar unha
perspectiva o suficientemente complexa.
Nesta tese non imos solucionar a complexidade ou dificultades da socioloxía da enfermidade
mental. Non imos dicir o que a enfermidade mental é. Non é un intento, e o seu fracaso asegurado, na
delimitación sociolóxica da enfermidade mental. Imos aceptar a afirmación de Gerhardt e definir a nosa
perspectiva. Pero farémolo introducíndonos dende o inicio como elementos sociais da nosa propia
observación. Farémolo da man da socioloxía de Niklas Luhmann.
Demostraremos que a socioloxía de Luhmann aplicada aos nosos datos sobre a Enfermidade Mental
Grave en Galicia ofrece, valla a redundancia, unha mirada complexa sobre a complexidade social. Faino
como veremos ao respectar a esfera individual do enfermo mental sen diminuír a observación dos
fenómenos sociais complexos que a conforman. Para a observación da EMG en Galicia esta tese parte
pois de dúas asuncións 8 . Primeiro, asumimos Galicia como un elemento máis da sociedade complexa
contemporánea global. En segundo lugar, consideramos, como apuntabamos hai un momento, a
socioloxía de sistemas do alemán Niklas Luhmann como a ferramenta adecuada para ofrecer unha
análise da EMG na Galicia contemporánea, e así quedará plenamente xustificado máis adiante. Esta
socioloxía constrúese sobre a imposibilidade por definición de mirar á sociedade galega ou a súa cultura
dende unha perspectiva privilexiada que a analice ou describa na súa totalidade, como se pretendía
antano con ilusión. A sociedade contemporánea non pode ser observada nin dende a alegada
especificidade cultural de Galicia, nin dende a unidade administrativa de España, nin considerando
veladamente aos EEUU ou outras sociedades “desenvolvidas” como modelos ideais de sociedade xa
6 Por suposto esta afirmación non será válida se o lector pertence a unha das perspectivas canónicas que sobre a EMG existen. Se o lector
defende unha visión dende, por exemplo, a psicanálise; ou dende a psiquiatría organicista; ou dende unha antipsiquiatría negadora da existencia
da loucura na súa versión máis radical; en calquera destes casos o lector "sabe" a verdade sobre a EMG. A realidade da EMG é entón evidente
para el, e a "paradoxal" afirmación anterior é unha demostración da "ignorancia" deste o seu autor. Pero é na complexidade onde ten sentido
entender a inabarcable cantidade de teorías e autores dende a que a se ten investigado sobre a EMG. Esta disparidade parece facer imposible o
consenso entre tanta teoría contraposta. Esta variedade de teorías só se describe cunha frase paradoxal: o consenso sobre a EMG parece estar
pois na ausencia de consenso. Esta afirmación describe un feito, non leva consigo, como veremos, nin só unha crítica, nin unha nostalxia
oculta.
7 Gerhardt 1989: 354. Optamos por traducir tódalas citas ao galegp para facilitala lectura. Tódalas traducións, salvo que se indique o contrario
son do autor desta tese. Cando por razóns de claridade o requira a cita, como neste caso, incluiremos a versión orixinal en nota ao pe da páxina.
"That society rather than sociology, to a considerable extent, appears to direct the interest of those who look at illness sociologically"
8 Todas estas afirmacións iranse xustificando ao longo do desenvolvemento desta investigación ao fío dos datos.
~ 14 ~