Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

tolos galegos enviados a estes establecementos 643 . En 1797 había en listas oficiais 38 tolos do “Reino de
Galicia” acollidos en Manicomios españois. En 1847, en institucións en territorio galego, existen datos
de 41 tolos acollidos en tres Hospitais de A Coruña e Santiago, e outros 3 en tres cárceres de Ferrol e
Ourense 644 . Xa en 1860 os rexistros oficiais cifran en 37 os dementes acollidos con pagamentos
procedentes das deputacións galegas no Manicomio de Valladolid.
A partir destas datas os denominados Dementes comezan a acumularse, di a literatura da época 645 ,
nestes Hospitais Provinciais remitidos polos médicos da APD.
Real Decreto de Dementes: 1885.
O procedemento para o ingreso dun “Demente” nun Manicomio do século XIX segue a semántica
do sistema social galego do momento. O procedemento debe cumprir estritamente” un Real Decreto de
1885 646 sobre a Observación e Internamento de Dementes. Este establece por primeira vez a necesidade
dun vixilancia médica se o encerro se producía en Casas particulares 647 . Obrigaba ás Deputacións a
habilitar locais en cada provincia, as denominadas “Celas ou Departamentos de Observación”. En
Europa comezaran a xurdir lexislacións similares, imitándose agora en España.
Segundo este Decreto nos “Departamentos ou Celas de Observación” examinábase o estado do
Ilustración9 Comedor de primeira Conxo.
Demente durante un máximo de seis meses. Como
consecuencia do Decreto de 1885 reorganízanse os
Hospitais existentes para incluír na Beneficencia Provincial
“Celas de Observación”. Cada unha dependente en Galicia
das Deputacións de Ourense, Coruña, Pontevedra e Lugo.
Pero o Decreto introduce ademais un cambio e unha
obriga nova para os concellos e polo tanto para as
Deputacións. Tras este período de investigación médica
debíanse transferir os Dementes a un Manicomio para “a súa reclusión definitiva”. O cambio está na
creación da figura institucional do Manicomio. A novidade, no seu financiamento a través das
mancomunidades de municipios.
A práctica que instaurouse non cumpría sempre cos prazos establecidos polo Decreto. A estanza
nestas Celas superou na práctica o máximo sinalado, chegando nalgúns casos a permanecer 549 días 648 .
A súa existencia como Departamentos de Observación médica previos ao Manicomio non deixou de ser
legalmente obrigatoria ata a Segunda República cunha nova lei en 1931.
O Bispado Santiagués crea o Manicomio de Conxo, pero non constrúeo ningunha das Deputacións
legalmente responsables do coidado dos Dementes. A Mitra santiaguesa dirixe o Manicomio cunha orde
relixiosa encargada do coidado dos Dementes. Estaban divididos en dúas categorías. Os “de pagamento”
e os “de Beneficencia“. En ambos os dous casos a familia ou responsables do Demente debían solicitar o
643 Emilio González (1977: 57 e ss.) afirma baseándose neste dato que se debía á "tolerancia cultural" dos tolos na "cultura tradicional galega".
644 Espinosa 1960: 169-171, citado en González 1977: 57.
645 Véxase máis adiante apartado sobre Concepción Arenal.
646 Véxase bibliografía de lexislación ordenada historicamente.
647 En concordancia co que sucedía en Europa, véxase Foucault 1985, Castel 1980, Dörner 1974 ou Porter 1989.
648 Lordá-González 2002: 3.
~ 138 ~