Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Casa e Parroquia: minifundio e inmigración.
A unidade social tradicional foi en Galicia a Casa familiar 604 , asociada a labores agrícola-gandeiras
con outras casas en vínculos de parentesco no mesmo territorio, na mesma parroquia, aldea, lugar ou
bisbarra 605 . As aldeas ou agrupamentos de casas dispérsanse por toda a xeografía sen apenas deixar
territorio desocupado 606 , sendo a casa e a parroquia as unidades de identificación dos galegos tanto nas
zonas rurais coma nas familias máis urbanas. Estas últimas con vínculos familiares máis ou menos
próximos segundo as xeracións e a casuística particular.
As familias posúen e cultivan xeralmente “minifundios”: pequenas parcelas herdadas de terra que se
cultivan como hortos sen unha agricultura industrial organizada. Os “expertos” 607 atribuílles
tradicionalmente ao minifundio e a xestión administrativo colonial da rexión, un dos carácteres
predominantes na poboación galega: a emigración dende o século XVIII. A emigración de ultramar foi
alta ata principios do século XX e entre 1920 e 1935, mentres que tras a Segunda Guerra Mundial
redirixiuse aos países industrializados de Europa: principalmente a Alemaña, a Suíza e a Francia; pero
tamén ás áreas españolas de Madrid, o País Vasco, Cataluña. Dende 1986 moitos emigrantes saen cara
ás illas Canarias e os EE.UU.; con cambios periódicos de destino en función da demanda de man de obra
e os contactos existentes. Pouco a pouco este ciclo foise facendo máis complexo, primeiro, coa chegada
de inmigrantes legais e ilegais á Comunidade Galega procedentes de Portugal, do Magreb, de
Latinoamérica e de Europa do Este 608 . E en segundo lugar, a complexidade deste fenómeno da
emigración aumentou como consecuencia do regreso de moitos emigrantes con pensións dos países onde
traballaron 609 . Como resultado, a poboación galega 610 , que as tendencias da demografía moderna 611
levarían a un natural envellecemento en coherencia con outras poboacións europeas, especialmente a
poboación rural, está ainda máis envellecida.
Cultura, Lingua e Relixión: historia social.
A lingua específica da Comunidade Autónoma, o galego, xorde historicamente ao tempo que tódalas
linguas romances europeas 612 . A súa orixe atópase no latín, cunha grande afinidade co Portugués. O
galego portugués evolucionou dende un Reino autónomo cara ao absolutismo tipicamente europeo dos
Reis Católicos. Co dominio político administrativo do Reino de Castela, o castelán pasou a ser a lingua
oficial da nobreza e o galego conservouse como lingua materna predominantemente en zonas rurais. A
ditadura de Franco (1939-1975) perseguiu a lingua galega mentres que o galego continuaba sendo a
604 A casa, o lugar ou aldea, a parroquia, o municipio e finalmente a bisbarra serían as unidades de referencia de menor a maior na que se
adoita dividila paisaxe en Galicia; Fernández de Rota 1984, 2008; Fernández Rocha 2000, Lorenzo Fernández 1982, Moreno 2004; Lisón 1983.
605 Territorios definidos socialmente, véxase: Fernández de Rota 1982, 1987; Frigolé 1990; Mariño Ferro 2000.
606 A dispersión xeográfica en Galicia fai difícil diferenciar entre rural e urbano, pois na ocupación do territorio apenas existe diferencia salvo
a nivel administrativo, predominando a continuidade entre un asentamento e o inmediatamente lindante. Galicia conta con 30.000 lugares ou
núcleos de poboación de tamaño diverso cuns 1,200 deshabitados (datos do 2007 segundo o IGE)
607 Beiras 1995 (1972); Paz Andrade 1970; Murado 2008; Villares 1982.
608 O Instituto de Estatística Español recoñece un entre un 3,9 e un 6, 4% de estranxeiros en Galicia en 2007 (www.ine.es), fronte arredor do
9% a nivel español. Galicia conta o 6,13% da poboación de España (datos do INE e do IGE). Os datos sobre inmigración en España varían
segundo as fontes, mostrando a complexidade do sistema social actual, e a dificultade para observarse a si mesmo.
609 Os países de acollida de emigrantes como Suíza favoreceron o retorno dos seus traballadores estranxeiros, mentres que en países de
Latinoamérica con menos recursos económicos foi o propio goberno galego o que potenciou o retorno de galegos na diáspora (coa creación,
entre outras institucións, dunha fundación para a emigración (www.fundaciongaliciaemigración.es).
610 Beiras-López 1995.
611 A definición dunha demografía en ciclo moderno é un concepto claro en xeografía humana: Weeks 1984; Echevarría 1995.
612 O documento máis antigo en galego data de 1228: O foro de Castro Caldelas. Véxase para unha historia da lingua galega: Álvarez-
Fernández 2004; Monteagudo 1999; Mariño Paz 1999.
~ 132 ~