Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Introdución
“Tratándose dunha sociedade como a nosa, nada sabemos con certeza, salvo que
exhibe tamén unha orde flutuante, derivada de ir elixindo en sucesivos puntos de
bifurcación”. 1 Antonio Escohotado: Caos y orden.
A afirmación central desta tese é que a Enfermidade Mental Grave (EMG) se constitúe nunha
multitude complexa de procesos sociais entrelazados. A totalidade destes procesos comunícanse na
expresión EMG asignándoselle nela unha falsa realidade ontolóxica. Ao converter os nomes, as
comunicacións e as expectativas en cousas créanse modelos de realidade. Os conceptos como
Enfermidade Mental, tolemia, loucura ou trastorno psiquiátrico (entre outros similares) designan
“paquetes” de relacións e expectativas, non só estados do mundo, e dende logo, non unicamente estados
psicolóxicos dunha conciencia. O obxectivo central desta investigación é describir, dende a socioloxía,
esa rede complexa encerrada na EMG nun estudo centrado en Galicia. Só entendendo estes nomes como
conxuntos de relacións, devolvéndolles a súa complexidade se poderán abolir inferencias mal
encamiñadas pero ben intencionadas; e incrementar, polo tanto, a nosa comprensión compartida da
EMG.
Poñamos un exemplo para clarificar estas afirmacións iniciais, usarémolo ao longo dista introdución.
Unha familia en Galicia enfróntase por primeira vez a unha EMG nun dos seus membros. Cada
integrante da unidade encáraa cunha estratexia diferente. Cada unha é aparentemente contraditorias coas
restantes. A nai defende, digamos, a existencia dun trastorno “orgánico” (os nervios ou o estrees) para
explicalo que lle sucede ao seu fillo dende hai uns meses. Acode por iso ao médico de cabeceira. Éste a
deriva a un psiquiatra. O psiquiatra prescribe unhas pastillas e un seguimento mensual. Ao mesmo
tempo, o seu marido acode a un curandeiro para “solucionar” o problema; un veciño da súa parroquia
faloulle dun sobriño cunha problemática similar. O curandeiro curou ao sobriño “definitivamente” cun
ritual nunha romaría. Tras peregrinar ala os “malos espíritos” que a”entraran” desapareceran. O pai
visita entón o curandeiro cando os medicamentos receitados polo psiquiatra parecen non funcionar. A tía
que vive na mesma casa fala co sacerdote da parroquia en busca de consello. O sacerdote a escoita con
paciencia recomendándolle un médico privado que axudou tamén a outra veciña. O fillo da familia, a
orixe do problema, “auto medicase” con heroína e nega a existencia de dificultades na súa vida. Todos
eles falan dun mesmo “asunto”, enténdense sen que non obstante sexa posible comprenderse dende a
perspectiva adoptada por cada un. Cada un converte o problema nunha realidade ontolóxica diferente. A
nai nunha enfermidade orgánica, o pai nunha posesión, a tía nun asunto de médicos “expertos” privados;
mentres, o implicado nega calquera realidade para ir camiño dunha toxicomanía. Imaxinemos que o fillo
desta familia consegue, uns anos despois, un diagnóstico de Esquizofrenia, e que tras un tempo de
probar con diferentes terapias, psicólogos, medicamentos e médicos, acode a unha Asociación de
Familiares de Enfermos Mentais. Nela pasa boa parte do día “traballando” nun taller, recibe a
1 Escohotado 1999: 13
~ 11 ~