Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

Conclusións, a antropoloxía: complexidade cultural.
3.A.
Recapitulemos e vexamos as claves da descrición da complexidade
social dende a Antropoloxía médica. A antropoloxía, como vimos,
diferenciouse como disciplina no sistema ciencia a partir do século XIX
coa organización planetaria do colonialismo. A semántica desta disciplina organízase sobre o lema:
“todo é cultura“. A observación de todo elemento cultural faise dende a distinción civilizado / bárbaro.
Dende unha pluma suxeita a unha frecha ata un coche, calquera obxecto ou palabra adquire sentido
dende o todo cultural ao que pertence. Coa observación participante como método e o relativismo unido
ao holismo cultural como ferramentas, as distintas escolas ao longo da historia desta disciplina
matizaron e diferenciaron esta distinción básica. Así, a énfase no funcional ou o estrutural, o simbólico,
o cognitivo ou o lingüístico permitiron a diferenciación desta disciplina e a súa proliferación, segundo as
modas e semánticas locais (Galicia incluída), nos correspondentes departamentos universitarios.
A antropoloxía médica aplicou esta semántica ao sistema médico: “medicina é cultura“. A súa
aplicación á enfermidade mental fixo o mesmo con esta doenza: “a EM é cultura”. Os antropólogos
ocupáronse tradicionalmente de estudar as sociedades non occidentais colonizadas. De aí que a
distinción: sistemas médicos locais fronte á biomedicina científica occidental emerxese con sentido
nesta disciplina. Esta distinción, coas posibilidades de observación que leva consigo, e os seus
correspondentes posicionamentos éticos, é a primeira grande achega da Antropoloxía médica ao ámbito
do noso estudio. Os sistemas de ciencia, relixión e maxia encadraron as explicacións dende a
antropoloxía das formas tradicionais de enfrontarse á Enfermidade en xeral e a EM en particular.
Unha segunda distinción céntrase na especificidade defendida dende a antropoloxía, pero baseada
tamén no concepto de cultura. Os antropólogos estudan, con esta reivindicación diferéncianse, dende a
proximidade. O seu método somérxeos no obxecto de estudo permitindo unha comprensión máis directa
da “realidade”. O outro lado da distinción é, entre outras cousas, a observación cuantitativa dos
sociólogos (a imaxe construída deles), como veremos a continuación (3.B.). Fronte ao cuantitativo a
antropoloxía achega calidade cultural, detalle, narracións próximas ao individuo, á persoa. Este lema
move o imaxinario dos estudios da EM na antropoloxía médica pero está vivo en moitos outros campos
afastados da antropoloxía.
Sobre a diferenza entre orgánico por un lado, e social ou cultural por outro, os antropólogos
construíron unha triada coa que observar a complexidade da enfermidade. É a aludida distinción illness/
sickness /disease. Os elementos culturais son por suposto, dende o punto de vista antropolóxico os
“realmente” significativos.
Unha cuarta distinción a destacar no percorrido que fixemos, presente como veremos na
comunicación da EM analizada na segunda parte, é a que permite construila mirada do antropólogo
como unha especie de tradutor especialista en multiculturalidade (policontextuRalidade en terminoloxía
luhmaniana). Aquí produciuse un cambio, o obxecto de estudo construído para a antropoloxía pasou a
ser a sociedade complexa, despois de deixar as sociedades colonizadas, para pasar a ser as campesiñas
próximas á sociedade occidental. Nesta distinción o antropólogo sóñase, cun imaxinario social que
~ 102 ~