Orden social e loucura en Galicia - Repositorio Institucional da USC ...

cultura de cada individuo. Argumenta como os cambios acelerados, a emigración e os procesos de perda
cultural explican os diferentes graos de saúde mental ata chegar á EM 417 .
Martínez Hernáez 418 aplica a distinción illness/disease/sickness a un estudo antropolóxico da
Esquizofrenia en Cataluña. Describe unha por unha as tres dimensións: a psicobiolóxica (disease), a
cultural ou expresiva (disease) e a social (sickness) da esquizofrenia. Expón os casos ordenados como
unha cebola con diferentes capas. A hipótese explicativa do libro é unha indefinición básica constitutiva
da EM 419 , as capas sucesivas da cebola teñen nesta incerteza o seu oculto corazón. A EM (a
esquizofrenia para o autor) é unha enfermidade a definición da cal sen unha base probada, por iso
mestura elementos sociais 420 . Analiza tamén o concepto de comunidade nas unidades asistenciais, sen lle
atopa alí o significado denso que sí ten na antropoloxía. Con iso “desmonta” a afirmación socio
psiquiátrica de que un esquizofrénico ten mellor prognóstico se ten unha boa rede social. A súa tese é
que as redes de EM no propio centro de Barcelona, dende a semántica antropolóxica que xera a súa
observación, dan mellor prognóstico que as creadas de forma artificial como redes de asistencia. Apunta,
nunha análise en clave lacaniana da linguaxe do delirio, como a expresión “nervios” utilizase para
designalos afectados pola EM. É un tópico da literatura antropolóxica sobre a EM. A súa selección
fronte a outros significados agresivos estigmatizadores 421 supón, apunta, unha clara resistencia,
moralmente loable insinúa, fronte á etiqueta.
Lisón Tolosana dedica oa seus últimos escritos á bruxaría. Fonde historia e antropoloxía cultural
nunha interpretación hermenéutica da bruxaría en Galicia. Por un lado a bruxaría histórica perseguida
pola Inquisición tivo unha función social en momentos axitados en Europa, pero ao mesmo tempo
apunta a función individual que cumpre en cada cultura a etiqueta do tolo, do embruxado ou enmeigado:
“Todo sistema cultural proporciona, aínda que en grao variable, nichos, posicións, roles para acomodar
como membros funcionais persoas con tendencias psicóticas” 422 . Para concluír na utilización explicativa
da EMG dende a semántica da AM en España e en Galicia cunha distinción e os diferentes tipos de
tratamento cultural da EMG:
“1) As diferenzas culturais favorecen diferentes estilos de enfermidade mental;
ademais, certas psicoses orgánicas e funcionais, e neuroses, parecen ser universais. 2) Non
hai sociedade sen enfermidade mental, pero atópanse diferenzas en canto á frecuencia. 3)
Os cambios socioculturais fan variar o estilo e a frecuencia destas enfermidades” 423 .
Neste sentido Emilio González e Marcial Gondar defenden unha etnopsiquiatría galega. González
argumenta en 1977 que o tolo era tolerado na sociedade campesiña tradicional pero coa chegada do
“capitalismo” encérraselle. Na súa tese doutoral en 1999 Emilio González identifícanse síndromes
417 Esteva 1980: 96-98.
418 Martínez Hernáez 1998.
419 "o que articula o coñecemento sobre a esquizofrenia non é a evidencia de procesos psicopatolóxicos claros e distintos, senón o terreo máis
ambiguo das manifestacións externas dos supostos procesos: os seus signos e síntomas" Martínez Hernández 1998: 17. Tese explicada paso a
paso con todo luxo de detalles bibliográficos na obra do mesmo autor (2000) sobre o que "esconde" o síntoma. Moi en conherencia por outra
banda coas teses de Foucault sobre a tolemia.
420 Recolle tamén a observación da relación entre EM e inmigración cun caso de esquizofrenia dun hindú en Barcelona. Socialmente é
"plausible" explicar o seu comportamento co nome de Esquizofrenia.
421 Martínez Hernáz 1998: 87.
422 Lisón 1974: 196-7
423 Lisón 1974: 200.
~ 100 ~